Me siguri secili prej jush e ka një ide se kush do ta formojë Qeverinë e ardhshme të Kosovës, ndonëse situata këtë herë është goxha e paqartë. Por, a e dini para cilave afate ligjore gjendet Kosova?
Të supozojmë se jemi rreth mesit të muajit mars, kur pritet të mbarojë saga e numërimit dhe certifikimit të rezultateve të zgjedhjeve parlamentare të 9 shkurtit në Kosovë. Kjo periudhë shënon një moment të rëndësishëm për politikën kosovare dhe për të gjithë qytetarët e saj.
Atëherë fillon sfida e re – ajo e formimit të Qeverisë. Shtrohet pyetja, a do të arrijë ndonjë forcë politike të krijojë një koalicion të qëndrueshëm, siç është nevojshme për të siguruar qeverisjen effektive të vendit?
Sipas njohësve të çështjeve politike, situata më e paparashikueshme sesa kjo aktuale në Kosovë nuk ka pasur prej vitesh. Asnjëra parti nuk ka regjistruar fitore bindëse për të formuar vetë Qeverinë, ndërsa bashkimi i forcave këtë herë duket si një proces i ndërlikuar, duke lënë të hapura shumë mundësi për zhvillime të paparashikuara.
Cilat janë procedurat përpara?
Presidentja Vjosa Osmani ka detyrimin të thërrasë mbledhjen konstituive të Kuvendit të Kosovës, e cila duhet të mbahet më së largu 30 ditë pas certifikimit të rezultatit zyrtar zgjedhor nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ). Kjo mbledhje është një hap thelbësor i procesit të formimit të institucioneve.
Kjo mbledhje konsiderohet e mbyllur vetëm pasi të jenë zgjedhur kryetari dhe nënkryetarët e Kuvendit. Sipas rezultateve preliminare, kryetari i Kuvendit do t’i takojë Lëvizjes Vetëvendosje (LVV), e cila ka fituar më së shumti vota. Sidoqoftë, nëse kjo parti nuk e propozon dikë për kryetar, procesi do të ngrijë në vend, duke sjellë pasiguri për të ardhmen e institucioneve.
Eugen Cakolli nga Instituti Demokratik i Kosovës thekson se, nëse kjo ndodh, nuk do të ishte hera e parë. “Bazuar në praktikën e vitit 2014, kur procedura e konstituimit të institucioneve kishte zgjatur gjashtë muaj – atëherë Gjykata Kushtetuese nuk ka përcaktuar afat ligjor, as kushtetues, se brenda çfarë periudhe është i obliguar subjekti fitues i zgjedhjeve që të propozojë një kandidat për kryetar të Kuvendit”, nënvizon Cakolli.
Ai paralajmëron se, nëse nuk do të ketë aktgjykim tjetër të Kushtetueses, procesi mund të zvarritet deri vitin e ardhshëm, kur të skadojë mandati i presidentes, dhe të mbahen zgjedhje të jashtëzakonshme. Kjo situatë do të krijonte një atmosferë të paparashikuar dhe të tensionuar në skenën politike kosovare.
Pse mund të krijojë bllokadë LVV-ja?
Partia e kryeministrit aktual, Albin Kurti, mund t’i zvarrisë proceset nëse nuk arrin të formojë një koalicion të qëndrueshëm për të përmbyllur ciklin e formimit të institucioneve. Një bllokadë e tillë do të shkaktonte pasiguri politike dhe do t’i ndihmonte opozitës, e cila mund të përfitojë nga situatat e pasigurta.
Por, nëse kryetari i Kuvendit zgjidhet, atëherë nisin tiktaket e orës për afatet tjera. Presidentja e vendit obligohet të nominojë partinë fituese të zgjedhjeve si mandatare për formimin e Qeverisë. Ndonëse as këtu nuk ekziston një afat i saktë, vendimet në fuqi përcaktojnë që procesi duhet të zhvillohet “sa më parë që të jetë e mundur”.
“Unë pres që sapo presidentja të nominojë kandidatin që propozohet nga Lëvizja Vetëvendosje, ai do të jetë i obliguar që brenda 15 ditëve të propozojë para Kuvendit përbërjen e kabinetit qeveritar”, ka sqaruar Cakolli. Kabineti duhet t’i sigurojë votat e 61 deputetëve brenda këtij afati, duke e bërë këtë një detyrë të rëndësishme për secilën nga palët e angazhuara.
Nëse kjo nuk ndodh, presidentja është e obliguar brenda 10 ditëve të ftojë në konsultim edhe një herë partitë politike dhe të vendosë, sipas diskrecionit të saj, për mandataren e re, nëse ajo ia dëshmon se i ka numrat për të formuar Qeverinë. Një skenar i tillë do të tregonte se vendi po përballet me një krizë institucionale të thellë, e cila mund të ketë pasoja të rënda për stabilitetin e përgjithshëm të Kosovës.
Cili është skenari më i mundshëm?
Sipas Cakollit, asnjëra prej partive nuk po duket që ka as ndonjë nguti, dhe as ndonjë interes për formimin e institucioneve. “Në njërën anë, LVV-ja duket se do ta ketë tejet të vështirë gjetjen e partnerëve në mesin e partive shqiptare”, nënvizon ai. Kjo situatë e bllokuar do ta vështirësonte çdo përpjekje për qeverisje efikase dhe për reformimin e institucioneve.
Partitë opozitare do të mund të kenë sfidë tjetër, nëse supozojmë se do të kryhet çështja e kryetarit të Kuvendit. “Ato do ta kenë problem çështjen e presidentit, e cila menjëherë do të jetë në muajin mars dhe prill të vitit të ardhshëm – pasi LVV-ja, me 47 deputetë, sa i ka në bazë të projeksioneve të tanishme, mund ta bllokojë sërish zgjedhjen e presidentit dhe të shkaktojë zgjedhje të parakohshme”, ka vlerësuar Cakolli.
Edhe mandatarja e ardhshme duhet t’i ketë 15 ditë kohë që t’ia paraqesë Kuvendit përbërjen e kabinetit qeveritar. Nëse Qeveria nuk formohet as pas 40 ditësh, presidentja duhet të shpallë dekretin për zgjedhjet e reja, që duhet të mbahen dyzet ditë prej shpalljes së vendimit. Kjo mund të jetë një rrugë e vështirë për të gjithë aktorët politikë, të cilët do të duhet të përballen me përgjegjësitë dhe pasojat e veprimeve të tyre.
Kush do të mund ta formonte një Qeveri më stabile?
Cakolli ka thënë se përvoja nga zgjedhjet e vitit 2021 ka treguar se as edhe një Qeveri me 68 deputetë nuk ka qenë e mjaftueshme për kalim të projektligjeve në mënyrë efikase. “Për një skenar më solid nevojitet një koalicion mes Lëvizjes Vetëvendosje dhe partive shqiptare”, ka pohuar ai, duke përmendur si më të mundshëm një bashkim mes LVV-së dhe PDK-së, edhe për shkak të votave që duhen për pozitën e presidentit të ardhshëm. Nëse ky koalicion realizohet, ai do të kishte potencialin të stabilizonte situatën politike dhe të krijonte mundësi për avancimin e reformave të nevojshme për Kosovën.
Në diskutime partiake e jashtë tyre ekzistojnë edhe plot skenarë, dhe thuhet se po bëhen edhe plot matematikë tjera. Një vendim i tillë do të varet nga gatishmëria e partive për të bashkëpunuar dhe për të vënë në prioritete nevojat e qytetarëve, duke rritur besimin e popullit të Kosovës në proceset demokratike dhe në instituionet e tij.
