Veton Suroi ishte në mesin e një grupi shqiptarësh etnikë, duke përfshirë udhëheqës të disa partive politike dhe komitetin lokal për të drejtat e njeriut, të cilët organizuan një demonstratë të heshtur më 13 qershor 1991, në Prishtinë, kryeqytetin e provincës së Kosovës. Gati 100,000 shqiptarë etnikë mbanin një arkivol të hapur të mbushur me trëndafila në një varrezë të Prishtinës në një demonstratë për paqe dhe kundër asaj që ata e quajtën “dhunën nga forcat okupuese serbe”. Veton Suroi mësohet të ketë thënë në një fjalim me këtë rast: “Ne jemi këtu për të varrosur dhunën”. – thuhet në faksimilin e raportit të Amnesty International të 27 qershorit 1991.
Zoti Suroi është një person i jashtëzakonshëm dhe një nga intelektualët më të shquar në Ballkan. Biografia e tij është e pasur me arritje rajonale dhe ndërkombëtare në fushën e politikës, diplomacisë dhe medias.
Në rubrikën “Kush është kush?” në uebsajtin e NATO-s, mes tjerash mësojmë se z. Suroi është “themeluesi i grupit të parë opozitar në Kosovë, dega lokale e UJDI (Asociacionit të Nismës Demokratike Jugosllave) në vitin 1989 , themelues i sindikatave të para të pavarura në Kosovë në vitin 1989, themelues dhe kryeredaktor i të përjavshmes së pavarur KOHA (1990), dhe më vonë i gazetës së përditshme KOHA Ditore (1997), kryetar i partisë së dytë më të fortë politike në Kosovë (PPK) në periudhën 1991-1992”.
Z. Suroi është një nga anëtarët udhëheqës të ekipeve negociuese të shqiptarëve të Kosovës, duke përfshirë bisedimet e Rambujesë dhe Parisit (1999). Ai është fitues i Çmimit Vjetor të Gazetarisë IFJ (2000), Çmimit për Demokracinë NED dhe çmimit Gunzen Freedom të Holandës dhe shumë të tjera.
XHABIR DERALA / CIVIL MEDIA: Zoti Suroi, faleminderit për këtë intervistë dhe mirë se vini në Civil Media.
VETON SUROI: Është kënaqësia ime.
CIVIL MEDIA: Le të fillojmë me çështjen më urgjente, marrëdhëniet Kosovë-Serbi. A është i mundur dialogu tani, sidomos pas sulmit në Banjska më 24 shtator?
SUROI: Epo, është gjithmonë e nevojshme, sidomos pasi ka pasur një përshkallëzim të tillë dhune. Është e nevojshme të kemi një dialog. Natyrisht, pyetja është se në çfarë duhet të fokusohet dialogu dhe duhet të trajtojë çështje të shumta dhe zgjedhje të shumta në të njëjtën kohë. Pra, njëri prej tyre ka të bëjë me faktin se ka përgjegjësi ligjore për zhvillimin e ngjarjeve në Banjskë, sepse ky ishte një sulm paraushtarak në të cilin ekziston një shkallë e përgjegjësisë së shtetit serb. Duhet të ketë procedura të duhura ligjore ndaj udhëheqësit të njësisë paraushtarake, z. Radoiçiq, i cili pranoi se drejtonte njësinë. Por në të njëjtën kohë duhet të ketë masa për të krijuar një situatë më të mirë për njerëzit në atë pjesë të Kosovës në kuadër të zhvillimit politik që përfshin qytetarët në vendimmarrje.
CIVIL MEDIA: E drejtë. E kemi parë se sa drejtësi mund të japë shteti serb për njeriun që u vetëdeklarua si autor. Por çfarë duhet të ndodhë? Duket se Bashkimi Evropian, si të thuash, është i orientuar drejt rezultateve dhe shtyn për më shumë rezultate dhe njofton se ka marrëveshje ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë, ndërsa ne shohim vetëm përkeqësim të situatës. Çfarë duhet të ndodhë në të vërtetë?
SUROI: Po, është një zhvillim i çuditshëm, në të cilin thua se ka një proces normalizimi dhe pastaj ke Banjskën, që është krejtësisht anormale. Nuk të jep një ndjenjë normaliteti. Unë mendoj se Bashkimi Evropian nuk po e përshkruan situatën afër realitetit dhe kështu pohon se ka një marrëveshje, ndërsa presidenti Vuçiq thotë se nuk e mbështet marrëveshjen, se mbështet një pjesë të marrëveshjes, por se nuk e mbështet pjesën tjetër të marrëveshjes, mendoj se duhet t’i besohet z. Vuçiq në vend të asaj që z. Borrell e përshkruan si marrëveshje.
CIVIL MEDIA: E kuptoj. Para incidentit në Banjska, a mendoni se edhe Brukseli mban njëfarë përgjegjësie, sepse praktikisht u përqafua me Beogradin dhe Vuçiqin…
SUROI: Kuptohet.
CIVIL MEDIA: … dhe e vendosim kryeministrin e Kosovës z.Kurti në akull të hollë. A kemi ndonjë dialog ndoshta për marrëdhëniet ndërmjet Prishtinës dhe Brukselit në drejtim të përmirësimit të marrëdhënieve dhe statusit të Kosovës?
SUROI: Epo, mendoj se ka pasur. Siç thashë, duhet të besojmë kur zoti Vuçiq, presidenti Vuçiq thotë se nuk e përkrah marrëveshjen. Duhet të pranojmë se ai nuk e mbështet marrëveshjen. Dhe kur thotë se i pranon pikat pesë, gjashtë dhe shtatë, por jo një, dy, tre dhe katër, ne duhet të pranojmë se ky është qëndrimi i tij. Nuk duhet të dëshirojmë që pozicioni i tij të zhduket, sepse negociatat nuk zhvillohen kështu.
Pra, nëse presidenti Vuçiq thotë se nuk ka marrëveshje, ne duhet të besojmë se nuk ka marrëveshje dhe se duhet të arrihet një marrëveshje. Mendoj se për shkak të kësaj sjelljeje jonormale ndaj marrëveshjes, pasoja logjike e kësaj është se shteti serb mund të testojë më tej qëndrueshmërinë dhe rezistencën e Perëndimit, Bashkimit Evropian dhe NATO-s. Mos harroni se në maj të këtij viti ka pasur një sulm të dhunshëm ndaj ushtarëve të NATO-s në komuna të ndryshme të veriut kundër NATO-s, ndaj gazetarëve etj dhe 19 ushtarë të NATO-s u plagosën në këto sulme. Pra, kjo është një provë se si NATO do të reagojë, se sa pika të buta ka NATO. Dhe mendoj se Serbia shumë mirë e ka testuar për nevojat e veta se sa rezistencë ka edhe në NATO edhe në BE. Dhe Banjska ishte një përfundim logjik që nuk përfundoi aq mirë për atë opsion politik.
CIVIL MEDIA: Megjithatë, për incidentin në Banjskë apo vendin e sulmit… Ekspertët tregojnë për një ndikim të fortë rus në të gjithë këtë. Cili është ndikimi rus në marrëdhëniet Serbi-Kosovë dhe në Ballkanin Perëndimor në përgjithësi?
SUROI: Rusia, jo tani, por prej vitesh ka kultivuar një qasje të qartë – “investime të ulëta, fitime të larta”. Dhe kështu, ajo nuk duhet të bëjë më shumë se çfarë po bëjnë prishësit në Ballkanin Perëndimor, nga z. Dodik, deri këtu, në atë që pamë në Maqedoninë e Veriut me sulmin ndaj parlamentit, deri në atë që pamë në Mal të Zi. Pra, ka lojtarë që do ta bënin këtë falas ose me tarifa të vogla.
A funksionon kjo në favor të Rusisë? Sigurisht që po, sepse ajo e do Ballkanin Perëndimor si një konflikt të pazgjidhur dhe nxitje të mëtejshme të çështjeve identitare.
Është një përsëritje e vijës së fërkimit midis komunitetit euroatlantik dhe komunitetit euroaziatik që është prezente tani, pra, vija e fërkimit në luftën midis Ukrainës dhe Rusisë, pra pushtimi rus i Ukrainës. Prandaj, pjesë të Ballkanit Perëndimor janë thjesht terren për të përsëritur këtë lloj fërkimi.
CIVIL MEDIA: E vërtetë. Është një strategji e mirëpërvetësuar e politikës ruse – çdo disavantazh i Perëndimit është një avantazh për palën ruse. Kaq e thjeshtë, por jo aq e thjeshtë në të njëjtën kohë. Sa i përket politikës në Republikën e Kosovës, a mund të bëjë lëvizje më të mira kryeministri Kurti sa i përket dialogut Serbi-Kosovë? Sidomos duke marrë parasysh një nga deklaratat tuaja të fundit, nëse po e parafrazoj saktë, se ne po shohim një luftë midis dy kokëfortësive në këtë histori. A ka ndonjë përmirësim atje, a shohim ndonjë perspektivë në horizont nga perspektiva e Kosovës?
SUROI: Epo, analogjia ime për kokëfortësinë ishte se ekziston një konkurrencë midis realitetit kokëfortë siç edhe është dhe përshkrimit që Bashkimi Evropian i bën këtij realiteti, ose një realiteti që ajo aspiron. Dhe unë mendoj se kokëfortësia e realitetit fiton dhe për këtë arsye ne jetojmë në një konflikt të papërfunduar dhe ne duhet ta shohim këtë në atë këndvështrim. Dhe kështu çështja nuk ka të bëjë vetëm me normalizimin dhe thjesht përpjekjen për të dalë me disa politika integruese në Bashkimin Evropian, sepse kjo nuk është ende në karta, por edhe se si të integrohet fundi i konfliktit në të. Dhe përfundimi i konfliktit, ose përfundimi i konflikteve, fillimisht bëhet duke pranuar se konfliktet nuk kanë mbaruar ose se të tjerët po nxiten ose hapen.
Një shembull i thjeshtë është Mali i Zi, një anëtar i NATO-s që ishte shumë afër integrimit në Bashkimin Evropian, ose shumë përpara integrimit, i cili befas ka një konflikt të brendshëm identiteti të nxitur nga jashtë.
Të mos harrojmë se Maqedonia e Veriut, e cila vazhdimisht po përballet me pengesa, pas rregullimit të brendshëm që doli pas vitit 2001, befas shfaqet një problem tjetër dhe kjo është se si do ta perceptojnë fqinjët. Dhe pastaj, sapo e zgjidh çështjen me një fqinj, është një fqinj tjetër që thotë – mirë, ju keni libra historie që unë dua t’i shikoj… Dhe kështu kjo është një vazhdimësi e çuditshme në ripërcaktimin e çështjeve të identitetit që, sinqerisht , nuk do ta zgjidhë situatën nëse këto vende do të bëhen demokraci funksionale dhe do të jenë në gjendje të integrohen në Bashkimin Evropian apo jo.
CIVIL MEDIA: Një bazë e mirë për të menduar dhe për të zgjeruar realisht perspektivat në lidhje me kokëfortësinë në Ballkan. Dialogu dhe tensionet Serbi-Kosovë kanë një ndikim të madh në fqinjësi, veçanërisht në Maqedoninë e Veriut. Cilat janë perspektivat për situatën në Ballkan, veçanërisht për situatën e sigurisë, dhe veçanërisht duke pasur parasysh që kemi një luftë edhe në Ukrainë, kemi interesin e Kremlinit për të ndërhyrë në punët e brendshme e kështu me radhë? A keni një perspektivë rajonale duke parë nga perspektiva e Maqedonisë së Veriut?
SUROI: Për 10 apo 15 vitet e fundit, ne kemi pasur këtë kombinim të katër lirive evropiane të vendosura në Ballkanin Perëndimor, që nëse vendet e Ballkanit Perëndimor adoptojnë katër liritë evropiane, lirinë e lëvizjes, të investimeve, të kapitalit etj. ., se atëherë do të ai do të bëhet si duhet. Por të katër liritë janë produkt i transformimit historik të Evropës Perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore. Dhe për të arritur te këto katër liri, duhet të ketë një liri të pestë që duhet adresuar, dhe ajo është liria nga frika.
Ballkani Perëndimor është ende në një zonë konflikti të papërfunduar. Populli i Ballkanit Perëndimor duhet të jetë në një situatë ku zgjohen çdo ditë pa e ndjerë se ky rajon mund të mos jetë shumë i qëndrueshëm ose se mund të ketë një luftë në vendin tjetër vitin e ardhshëm. Dhe kjo është diçka që nuk lejon që liritë e tjera të lulëzojnë.
Pra, ne kemi nevojë për Bashkimin Evropian dhe NATO dhe vendet e Ballkanit Perëndimor ta zgjidhin këtë çështje sot. Dhe kjo është mënyra se si të krijohet një ombrellë sigurie për Ballkanin Perëndimor, në mënyrë që njerëzit e Ballkanit Perëndimor të ndihen të sigurt për sigurinë e tyre, se ajo që po ndodh në Ukrainë dhe Rusi, ajo që po ndodh në Gaza, nuk do të reflektohet në Ballkanin Perëndimor, se ky është një rajon që ka vendosur të jetojë në paqe dhe për këtë arsye do të miratojë katër liritë, dhe ka instrumentet, ombrellën që garanton që ata të mos shkojnë më në dhunë.
CIVIL MEDIA: Por shumë do të thonë se Serbia në fakt po bën një luftë hibride kundër Kosovës dhe në këtë drejtim nuk shoh, të paktën personalisht, ndonjë mundësi për vazhdimin e një dialogu real që do të ketë efekte pozitive dhe nuk e shoh një mundësi për liri nga frika, siç e përmendët.
SUROI: Jo. Epo, ne duhet ta trajtojmë situatën në një mënyrë të drejtpërdrejtë. Dhe kështu pyetja është si vijon: Katër nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor jetojnë në një zonë konflikti të papërfunduar ose ku po inkurajohen çështjet e identitetit. Dhe kështu, ne kishim një trekëndësh, i cili ishte Kosova, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina.
Sepse derisa Kosova dhe Serbia jetojnë në një konflikt të papërfunduar dhe në shtete jo të plota, sepse nuk i kanë përcaktuar marrëdhëniet e tyre të ndërsjella, Bosnja dhe Hercegovina jeton në një marrëveshje paqeje që nuk është një rend legjitim kushtetues. Dhe kjo është arsyeja pse ka një konflikt të papërfunduar të vazhdueshëm në Bosnje dhe Hercegovinë që ushqehet vazhdimisht. Dhe kështu, këtyre treve, këtij trekëndëshi iu shtua edhe Mali i Zi në vitet e kaluara për identitetin e popullit në Mal të Zi.
Dhe ky është një ripërcaktim nga brenda këtij vendi që përfundimisht do të arrijë në një zgjidhje në një moment – ky është një vend që dëshiron të jetë në NATO, dëshiron të jetë në Bashkimin Evropian, dëshiron të bashkëpunojë me fqinjët e tij – apo dëshiron të jetë pjesë e botës serbe.
Pra, nëse kjo është situata, siç është tani, dhe i shtohet kësaj – kemi pyetje të vazhdueshme për identitetin e njerëzve në Maqedoninë e Veriut, njëri apo tjetri. Dhe për t’i shtuar kësaj, në Shqipëri, e cila muajt apo vitet e kaluara u përpoq të krijonte vetveten, apo brenda lidershipit, t’i referohej vetes si qendra e përcaktimit të asaj se çfarë duhet të mendojnë apo bëjnë apo si duhet të sillen shqiptarët. Atëherë kemi një problem që na çon drejt çlirimit nga frika.
Kjo është arsyeja pse ne duhet ta zgjidhim këtë çështje nga këndvështrimi – le t’i lëmë njerëzit të duan njëri-tjetrin dhe të bashkëpunojnë, etj., por nga lart, le të themi OK, ky është një rajon me interes të veçantë për aleancën perëndimore, për Perëndimin, ai është pjesë e Perëndimit. Duhet të ketë mekanizma mbrojtës për të cilët vendet kanë rënë dakord dhe kjo është padyshim ombrella e NATO-s. Se si do të rregullohet në vende të ndryshme është një çështje që duhet diskutuar.
Ekzistojnë mundësi për ta bërë këtë. Ekzisotjnë mënyra për ta bërë atë. Por duhet të ketë një vendim historik se ku është ky vend. Nuk mundeni, nuk mundemi në vazhdimësi të pyesim veten. E dini, përshkrimet, ky është udhëkryqi midis Lindjes dhe Perëndimit…. Jo! Ky nuk është udhëkryqi i Lindjes dhe Perëndimit. Kryqëzimi i Lindjes dhe Perëndimit është Stambolli.
CIVIL MEDIA: Është e saktë. Absolutisht e saktë.
SUROI: Pra, ky është Perëndimi dhe të gjitha kulturat janë të mirëseardhura në të dhe gjatë këtij shekulli do të shohim jo vetëm kulturat lindore dhe perëndimore siç i njohim ne në aspektin islam dhe gjuhë të ndryshme…Do të shohim Lindjen e Largët, do të shohim njerëz nga nënkontinenti indian që jetojnë këtu sepse nuk do të ketë shumë njerëz që duan të punojnë këtu. Dhe kështu ne po shohim tashmë Bangladeshët dhe Pakistanianët dhe njerëz nga India që vijnë, dhe disa prej tyre do të qëndrojnë aty.
Personat që zoti Rama i ftoi të shkojnë në Itali nga Afrika, disa prej tyre do të qëndrojnë atje. Disa nga njerëzit nga Afganistani do të qëndrojnë atje. Ne duhet të kuptojmë se, si Evropë, në një moment do të jemi po aq multikulturorë sa Berlini.
Dua të them, është diçka shumë e natyrshme për ne. Ne kemi lindur multikulturorë. Nuk është asgjë e re. Ne vetëm duhet të zgjerojmë pikëpamjen tonë për gjërat, në atë që do të ketë njerëz me ngjyra të ndryshme dhe shumë më tepër qytetërime të ndryshme nga sa kemi jetuar.
CIVIL MEDIA: Në këtë, dhe në një kontekst më të gjerë… Dhe nuk është një pyetje truk, ju siguroj – Cili është mendimi juaj për presidentin serb, zotin Vuçiq? A mund t’i besohet atij në çdo nivel?
SUROI: Epo, pyetja nuk është nëse duhet t’i besojmë, pyetja është – duhet t’i marrim fjalët e tij ashtu siç janë.
Pra, nëse ai thotë – nuk ka marrëveshje – duhet të themi, nuk ka marrëveshje.
Nëse ai thotë – Unë kurrë nuk do ta njoh Kosovën – ne duhet të themi, në rregull, ai kurrë nuk do ta njohë Kosovën.
Nëse ai thotë – Unë nuk e konsideroj Serbinë pjesë të Perëndimit – mirë, ne duhet të themi, mirë, mos e konsidero.
Nëse ai thotë – ne duam të shohim një të ardhme me Kinën dhe Rusinë – ne duhet ta marrim atë ashtu siç është dhe të mos themi, e dini, ky djalë po e bën këtë për këtë apo një tjetër arsye.
Nuk duhet të hyjmë në arsyet, është e drejta e tij legjitime dhe Serbia ka të drejtë legjitime të ketë një president që nuk dëshiron të jetë në Perëndim.
Pra, i takon popullit serb nëse ky është opsioni i tyre. Dhe fatkeqësisht ky është një proces i ushqyerjes së ndërsjellë në të cilin nëse presidenti vazhdon të thotë – ne mbështetemi në Rusi – atëherë sot ka më shumë njerëz që i besojnë Rusisë në Serbi sesa i besojnë Perëndimit, sesa i besojnë Bashkimit Evropian, sesa i besojnë SHBA… Dhe sigurisht, kjo është diçka që duhet trajtuar.
Nuk mund ta fshihni kokën, e kam fjalën për Perëndimin kolektiv, si të thuash, të fshehin kokën në rërë dhe të thonë – gjithçka është në rregull, thjesht, gjeografikisht Serbia është në Perëndim.
Jo, ajo nuk është. Gjeografia është shumë e rëndësishme, por ju duhet ta pranoni gjeografinë si një faktor.
CIVIL MEDIA: Në këtë kontekst, të kalojmë në pyetjen e fundit, e cila është mjaft e gjerë dhe e përgjithshme, por gjithsesi besoj se një nga mendjet më të ndritura në Ballkan mund t’i përgjigjet kësaj pyetjeje – le të themi – në një mënyrë reale. Ku po shkon Europa?
SUROI: Kjo është një pyetje e mirë. Evropa është në një fazë ku është projektuar nga ajo që nuk është. Dhe është dizajnuar nga ajo që nuk është – nga Rusia. Pra, përkufizimi i Evropës po hyn në këtë fazë ku është shumë normale që Ukraina të jetë kufiri lindor i Evropës, ose komuniteti euroatlantik dhe komuniteti euroaziatik në 10 vitet e fundit po konceptohet ose projektohet në një mënyrë që Lindja e Mesme e sheh atë.
Nëse shikoni brenda këtij shekulli apo 20 viteve të ardhshme, çështja e Lindjes së Mesme është në fakt një çështje nëse ajo do të jetë një zgjatim i një lloj krahu evropian për stabilitet apo nëse do të jetë një forcë shkatërruese për 20 vitet e ardhshme.
Tani ne e shohim atë nga perspektiva e Gazës. Por të mos harrojmë se 10 vjet më parë pati një luftë siriane dhe se një pjesë e madhe e refugjatëve u pranuan nga Gjermania. Pastaj, krijoi një klimë të re politike në Evropë që ishte më tolerante në një fazë të caktuar, kur Angela Merkel ishte në gjendje të thoshte – sillni një milion sirianë në Gjermani, nuk ka problem, ne do ta rregullojmë këtë. Kapaciteti absorbues i Gjermanisë është i tillë ekonomikisht.
Megjithatë, në të njëjtën kohë keni pasur njerëz që janë prekur. Papritur, AFD në Gjermani është forca e dytë politike, shumë më lart se socialdemokratët, të cilët tradicionalisht kanë qenë forca e parë apo e dytë në Gjermani. Pra, ajo që do të prodhojë ky konflikt në Gaza, ndër të tjera, është se si Evropa do ta perceptojë veten në lidhje me Lindjen e Mesme. Dhe ky nuk është një sukses i madh. Përkundrazi.
Është Europa që në fakt nuk e kupton ende veten.
Pra, për shkak se kjo Evropë është një projekt, dhe jo një shtet fiks me kufijtë e saj apo planet fikse, është brenda këtij projekti – në fakt, integrimi i Ballkanit Perëndimor mund të jetë një nga arritjet e tij më të mëdha, sepse është kështu lehtë për t’u bërë. Dhe fakti që Bashkimi Evropian, apo projekti i Evropës, nuk ka arritur në pikën e integrimit, nuk tregon vitalitetin e kundërshtimit të Ballkanit Perëndimor, por paaftësinë e Evropës për t’i zgjidhur realisht këto çështje dhe për t’i konsideruar ato pjesë të sajat. (CivilMedia)
Përktheu: @ PRESSonline
