Rruga

Më të shumtët e banorëve lidheshin me martirët e Luftës së Dytë Botërore kundër fashistëve, pastaj ishin oficerët pa grada, nëpunësit e administratës së lartë, të afërmit e njerëzve me pozitë ishin më të rëndomët, sigurimsat jo më të paktë dhe kjo justifikohej me të qenin shumë afër Bllokut. Tek-tuk banonin edhe punëtorë, por këta vetëm nëse do kishin merita të veçanta socializmi. … Në mesin e viteve ’70, e përshkonte ndonjëherë në të rrallë, në xhirot e tij mbrëmësore, vetë Enver Hoxha. E mbaj mënd vetëm një herë. I rëndë, me një palë syze të errëta, e me pallton e errët e të zezë gup…

Përveç atyre pak banorëve të asaj ane të ”Tiranës së Re”; patrullave të rregullta të ushtarëve të Gardës, me të cilët kontrollonim orët ditore; përvjedhjes së çifteve të dashuruar, që zgjidhnin tinëz muzgun, askush nuk e përshkonte udhën para pallatit tonë. Në akropolin tonë fëminor pothuaj nuk ekzistonte makina. Aty flisnim, merrnim vesh ç’do ndodhte, grindeshim më së shumti, ngacmoheshim, aty bëheshin lojërat, demonstroheshin veshjet e pakta dhe shiheshim me vajzat. Mes pallatit tonë dhe Gardës së Republikës, ngrihej vila e ish-kryekomandantit të mbretit Zog, të cilës godina e Akademisë së Arteve ia kish kthyer kurrizin me arrogancë. Me pak fjalë, nëse do të kaloje në këtë udhë prezupozohej se duhej të banoje, të kishe humbur udhën apo në rastin më të bukur po shkoje për pak privaci hormonesh në inventarin e çartur drunor të Liqenit Artificial. Lojërat më interesante ishin futbolli me topat 5Leksh ose 8Leksh, botash për qullacët dhe budallaçkat, shtyllash për  energjikët, litari apo me peta për vajzat . Adoleshentët më modernë sollën badmingtonin, një lojë aziatike me raketa që përdorte në vend të topit një si pendë me të cilën përcillnin klasin e zonës. Ishte pafundësisht e thjeshtë jeta jonë. Dhe, sipas një rregulli të trashëguar, jetët e bukura janë bërë gjithnjë falë mbajtjes e respektit ndaj këtyre rregullave të thjeshta. Këto kode të jetës sonë përcillnin paqtim, sepse nuk ishin të sofistikuara. Ishte e thjeshtë dhe llogaritur saktë çdo gjë. Koha kur vinte buka, kur mbaronte orari i punës së të rriturve, kur shkonim në shkollë, kur duhet të pushonim dhe kur duhej të mbyllej dita. Kjo ishte pjesa racionale e jetës, që në logjikën e asaj kohe, na bënte të bashkoheshim me të rriturit dhe të shikonim përmes tyre të ardhmen tonë. Duhet thënë se në lagjen tonë ishim gati të gjithë të zgjedhur ose pretendonim se ishim. Më të shumtët e banorëve lidheshin me martirët e Luftës së Dytë Botërore kundër fashistëve, pastaj ishin oficerët pa grada, nëpunësit e administratës së lartë, të afërmit e njerëzve me pozitë ishin më të rëndomët, sigurimsat jo më të paktë dhe kjo justifikohej me të qënurin shumë afër Bllokut. Tek-tuk banonin edhe punëtorë, por këta vetëm nëse do kishin merita të veçanta socializmi. Ata me distiktintiva ose novatorët. Kronika mnemonike nuk thotë më shumë, por ndonjë makinë e rrallë që do kalonte dhe prishte rrjedhën, mbahej mend gjatë. Në mesin e viteve ’70, e përshkonte ndonjëherë në të rrallë, në xhirot e tij mbrëmësore, vetë Enver Hoxha. E mbaj mënd vetëm një herë. I rëndë, me një palë syze të errëta, e me pallton e errët e të zezë gup (ende nuk e di pse quhej kështu), dhe pranë tij kryeministri, i vrenjturi i përjetshëm me kokën e hepuar përpara. Gjithmonë të zymtë. Ka halle, thoshin banorët që gjithë sy e vesh përpiqeshin të lexonin përmes gjuhës së tyre të trupit. Kryeministri ka problemet e vendit e i qajnë bashkë me shokun Enver. Shyqyr që i kemi. Ata na çliruan nga fashistët, ata po na mbrojnë nga kapitalistët. Pushteti që tërhiqnin me vete nga dukja e tyre këto dy figurina, të bënte të heshtje, e instinktivisht të rrije sus. Kapitalistët ishin diçka e keqe, me të cilët lidhej papunësia, varfëria dhe joqetësia. “Që do thotë – na tha një ditë një nga të rriturit që sapo kish filluar universitetin e na shikonte shpesh me përçmim,  – nuk ka kurrë qetësi atje”. “Po ne prapë do luanim, njësoj!”

“Këtu, trapin do luanit, sepse do mblidhnit bukë në kazane dhe do lypnit”.

“Po ne do ishim në shkollë?”

“Çfarë shkolle?! Ku ka shkolla për fëmijët në kapitalizëm! Vetëm të pasurit. Po ku mutin merrni vesh ju?”

Njohuritë për regjimin tjetër shkonin pothuaj kudo aq sa kuptonte edhe ‘dijetari’ ynë, që na prishte lojën me përsiatjet e tij. E pra, kjo rrugë e kishte një emër. Quhej rruga e ”Dëshmorëve të 4 Shkurtit”, në kujtim të dhjetëra qytetarëve të Tiranës, vrarë në një natë të vetme dimri nga një kosovar i tmerrshëm. Ish-ministri i brendshëm kuisling Xhafer Deva vrau aq sa do t’i duhej të fiksohej përgjithnjë në histori dhe në kujtesën tonë vetëm me bëmën e kësaj dite. Kaq dinim për të. I lau rrugët e Tiranës me gjak, do dëgjonim veteranët. Dhe Xhafer Deva ishte personazhi më i tmerrshëm, bashkë me një njësi kosovarësh, që do linin zhurmë më shumë për tmerret e tyre sesa për luftën e madhe.

“Po a kanë luftuar kosovarët? Pse partizanët ikën atëherë në Kosovë?”

 “Sepse ata janë nën pushtimin serb dhe ne luftuam t’i çlironim…”

“Po pse?”

“Hajde, vazhdo mësimin!”.

”Po pse Xhafer Deva? A ishte kosovar?”

“Mjaft, vazhdo!”. Për ne, për mësuesit dhe prindërit tanë dogmatikë, ata ishin kriminelë dhe të këqinj. Cilët? Të gjithë ata, që nuk kishin qenë me komunistët dhe shokun Enver!!! Po se çfarë pozite kishin, pse e bënë masakrën, çfarë donin kosovarët në Tiranë, ç’faj u kishin tiranasit, që kurrë s’prishnin qejf, këtë askush prej nesh nuk e mori vesh për dhjetra vite, deri kur në malin e librave me kujtime, mbirë pas komunistëve, do flitej tashmë me adhurim për ta. Në një farë mënyre, rruga jonë konsiderohej si rrugë e kuqe dhe ne ishim krenarë, sepse mbante kujtimin e emrave të  martirëve, por edhe pse na bënte të lidhur si pak kush me Partinë Komuniste. Në fakt, rruga ishte e paqtë dhe mbeti e përkorë ndërkohë që çdo ndryshim i vendit përçohej vonë. Ndryshim e ndjenim vetëm kur dikush kur largohesh. Zakonisht, largimi do të thoshte se ishe transferuar, diçka nuk po pëlqehej tek ty, por edhe ishe burgosur ose më e paqta kishe vdekur. Kështu ikën shokë, familje, personazhe. Për ta nuk dëgjohej më kurrë. I vdekuri me të vdekurit, i larguari me të harruarit. Edhe mirëqenia, qetësia, ankthi i rrugës sonë kishin kodin e vet. Ai që largohej pa vdekur, nuk ishte më komunist dhe vetëm rrallë mund të ndodhte të kthehej. Jetën e re do e kishte diku mes zgëqesh në ndonjë internim ose transferuar larg këtij oazi. Misteri që nuk kuptonim, ishte sesi njerëzit e partizanëve mund të bëheshin të këqinj si ata fashistët!!!…Rruga bllokohej rrallë vetëm në rastet kur bëheshin paradat e mëdha ushtarake, e tanket, që i kthenin përmbys pllakat e Bulevardit, qëndronin në udhën tonë pasi duhet të ishin sa më afër sheshit qendror; kur vdiste ndonjë nga udhëheqësit komunistë apo për spartakiadat sportivo-sociale. Kjo nuk e bënte rrugën sërish të zhurmshme. Ishte e braktisur në formën e saj. Pra, nëse do të vije këtu, quhej fundi i Tiranës. Dhe, që ishte fundi, nuk do mund ta kuptonim aq lehtë, përveçse kur shikonim moshatarët tanë sesi habiteshin para vilës së ish-komandantit të mbretit. Me një arkitekturë disi rokoko orientale, me elementë të racionalizmit, ajo fekste për materialin e kuq që ishte e ndërtuar. Ndaj edhe i kishte mbetur emërtimi Shtëpia e Kuqe.

“Si e kuqe? Po pse ky fashisti e bëri me tulla të kuqe?”– pyeti dikush nga ne babain e dikujt që e mbanim si më të mençmin. “Sepse fashistët gjithnjë i kanë vjedhur komunistët!!!”– na pati thënë ai shkurt. Në fakt, në kohën kur ishte ndërtuar vila, komunistët shqiptarë bubrronin në klube të vogla dhe përplasnin mes vete dogmën e tyre, që e kishin marrë të çartallosur nga studimet gjysmake jashtë vendit apo nga ndonjë libër që iu kishte rënë në dorë. Koha e mbretërisë, kur ata erdhën në Shqipëri, për ne identifikohej vetëm me atë shtëpi dhe librat e shkollës që administratën e mbretit e shikonim si injorante dhe sesi u dorëzuan para fashizmit. Ose përcaktimin standard: Shqipëria është zhvilluar kaq herë më shumë se në vitin 1938, vitin e fundit të sundimit të mbretit të pafat dhe të pazot po aq. Shumë vite më vonë, teksa do merresha me kujtimet e adjutantit të lartmadhërisë, do arrija të mësoja më shumë për pronarin e asaj shtëpie, sesi vërtetë në mënyrë qesharake i kish dhënë dorëheqjen mbretit vetëm një ditë para pushtimit, por edhe sesi e sabatoi luftën prej paaftësisë. Dhe, më shumë që më bënte të qeshur ishte se orën që ishte dashur të luftonte kishte kërkuar dorëheqjen.

“Po nëse ka qenë i keq, pse duhet të ketë pasur kaq shtëpi të bukur”, mbaj mend që pyetëm guximshëm, këtë herë një ish-oficer. Në vend të përgjigjes së munguar na u dha nga një shkelm të ndenjurave tona të vogla dhe këshillim me kujdes prindërve.

“Duhet të kishte qenë i mirë ky burri, më tha një shoku im dikur. E ka shtëpinë me mermer”.

“Po edhe ne pallatin me mermer e kemi?”– i kam thënë.

“Hajde, k… Po, me copëza dhe pluhur mermeri”, tha. ‘Desidenti’ i parë i jetës sime më përqeshi nga pas, që nuk e kuptoja fare domethënien. Të gjitha në kohë do më përziheshin nga mësimet dhe retushimet e shumta të librave, dhe pronarin e shtëpisë së kuqe nuk do e hasja më për shumë vite gjëkundi, dhe as për kosovarët vrasës, që kishin shoqëruar kriminelin e që kishin bërë zallamahinë në Tiranë, nuk e morëm vesh po ashtu. Anipse jeta i plotëson boshllëqet e njohurive falë rastësive. Lajmin e parë sesa të këqinj ishin kosovarët e asaj dite e mora nga njerëzit e mi në Vuno, fshatin e vogël të rivierës, shumë vite më vonë. Sipas njërës nga nuset e fisit, që flet ende shqipen me theksin fshataresk grek, ata jo vetëm na e kishin djegur fshatin por e kishin kallur dy herë: njëherë si komunist dhe pastaj se ishte i kryqit. “Ata turqit e ndyrë”, dëgjoja sokëllimën e kushurirës sime, që atëkohë nuk ekzistonte e ma tregonte historinë ndryshe në vitet ‘90, duke “mbrojtur” gjermanët e qetë, që nuk prishnin qejf, por që aman nuk ta përtonin. “Po gjithë këta dëshmorë, që kemi në fshat?” “Gjysma as kanë luftuar fare”, më pohoi në një intimitet të pacipë, që të mos dëgjonin të tjerët.

…“Më duhet një histori për 9 majin. Është 60 vjetori i Çlirimit. Më gjej ndonjë nga komandantët partizanë këtu!” Dialogun e filloj me një kolegun tim në Prishtinë, në vitin 2005 ku gjendem për ca ditë mu mes katrahurës që ka pllakosur krahinën ende pa pavarësi. Nuk kanë lë gjë padjegur patritët tanë dhe asnjëherë nuk do merrej vesh se kush e bëri apo kush e dha urdhrin. Në fund do ishin një dyzinë të vrarësh. Kam bërë një sëri shkrimesh, kurse me një kolegun tim përpiqem çdo ditë të gjej histori që t’i përcjell në Tiranë.

– A po je i marrë? Ç’ka po i lyp të kuqtë? Ata dhe rrugën na e bënë të kuqe. Vetëm gjak kan derdh.

– Po ju pak gjak po derdhni kot, i them.

– Ehuuu. Ç’ka themi na e ç’ka thu ti?

Në pak sekonda më përzihen histori lufte, shtëpi të tëra të djegura, patriotët tanë dhe shqiptarët e vrarë me fashistët. Jap e marr, por grupi i kolegëve kosovarë reagon sikur i t’iu kem kërkuar një jashtëtokësor. Prekem disi, pasi nëse do ishte për mua do t’iu gjeja gjithë kryesinë e veteranëve,  edhe gjeneralë, madje. Po këta?

-Më gjej një nga ata të Divizionit ‘Skandërbeg’ – i them befas, teksa kujtimi i largët më bën të mendoj se do has ndoshta ndonjë nga ata, që bënë katrahurën e rrugës sime.

– Oh, – gjallërohet dikush. Njoh bash njërin. Kam qenë para pesë vitesh. E kam kqyr vetë. Plot 77 vjeç ishte dhe bash i fortë.

– Po gjej një numër, – i them. E marrim që këtu.

– A je i marrë? Çka po e lyp ai mobilin? Po të mos ketë vdekur e ke qind për qind aty. Aq i fortë sa ishte, do rrojë dhe pas meje.

– Si do e gjej rrugën?,- i them kolegut kosovar. “Ç’ka po don aty”, ma pret nga përtej me ironi, një koleg tjetër me emër krahine, që s‘di pse më kujton figurinën e Trockit. E kam dëgjuar të thotë një ditë më parë në një emision se pushtimi gjerman ishte i mirë dhe se ata vepruan mirë në Kosovë.“Na i hoqën shkijet, kurse ju na i sollët me partizanët”, ma kthen pas pyetjes time. Nuk e di pse më vjen t’i thyej diçka në kokë.

– Nëse jemi një komb, si ka mundësi, që ata që janë të mirë për ju, janë të këqinj për ne, e tërheq në një bisedë filozofike-kombëtare. Më bën një grimasë, që e shoqëron me dorë, sikur do të thotë: Çfarë them unë, çfarë dërdëllit ti.

– Po mor legen, por po të digjeshe si jemi djegur ne, s’do flisje kështu.

E ndjej veten patriot të njëmëndtë dhe sa përmenden gjermanët dhe kosovarët që i ndihën, ka një masë urrejtjeje që s’e kuptoj nga më vjen. Një shqiptar të Shqipërisë është e lehtë ta fusësh në valle, kur i kujton luftën. Kur dy orë më vonë shkojmë drejt Ballabanit, në drejtim të plakut SS, kam kohë të mendoj për të gjithën dhe kotësinë e bisedës sonë, por edhe perceptimet paralele. Mbase do t’ia plas këtij. Një fotograf francez, që më shoqëron e që nuk kupton aspak se çfarë do të thotë kjo, më pyet dy herë: Si mund të ketë në një fshat të Kosovës… SS, dhe të gjallë. – Do e shohësh.

…“Në vitin 1943 e qiti gjermani urdhrin për të marrë SS. Na mori dhe nga 18 vjet e përpjetë – na çoi në Gjermani. Na e solli urdhrin Xhafer Deva, Brahim Lutfiqi dhe ai Pajazit Boletini. Ata kanë pas kenë krenat tanë. Ata erdhën këtu dhe na urdhëruan. Ishte Hërvati, që formoi një divizi. Në të 13-in Divizi të Hërvatit kanë qenë plot 53.000 njerëz. Ne shqiptarët – kemi qenë vetëm një batalion. Atje bënim stërvitje në Stranz, një vend me llogore dhe ku nuk pamë asnjëherë këmb civili”. Riza Ahmetin (Emiroviq) e kuptoj fare pak në shqipen e tij arkaike dhe vazhdimisht i biri më përkthen shqip-shqip. Që prej lindjes ka jetuar vazhdimisht në Ballaban afër Orlanit, ku e gjej, sipas fjalëve të kolegëve bash në fushë. A thua të ketë qenë dikushi që na dogji në Vuno? E vigjëloj dhe përpiqem të imagjinoj se çfarë do bëj, po të më thotë se e ka kall fshatin dhe se ia ka bërë mirë. Dhe të mendosh që në atë djegje gjermanët kanë vrarë dhe një vajzë të vogël nga fisi im. Ndërsa një tjetër ka vrarë veten në kishë, që të mos binte në dorë të tyre. Ndal! -do t’i them, -të kesh turp. Mendoj, por asgjë s’më shkon në mëndje.  Atëkohë, 83-vjeçari është mobilizuar si SS-i më i ri kosovar dhe ka qenë një nga pjesëtarët e parë kosovarë të ish-Armatës së ‘pathyeshme’ në Strunz  të Gjermanisë. Ka luftuar kundër partizanëve me ashpërsi në Bosnje, Mal të Zi dhe gjithandej, por jo më pak edhe kundër serbëve e bullgarëve. Ashtu si tani, për të siguruar ushqimin, por edhe për të mbajtur dinjitetin, – më thotë – që në këto anë është boll i çmuar. Vitet e shumta mbi supe e kanë bërë të mos i besonte më ekranit të vogël. Përveç të ndjerit Presidentit Rugova – ndjekës i vëmendshëm i të cilit mbetet prej kohësh. E sa për atë ndryshonte puna. Hitlerin e ndjek edhe me më shumë vëmendje kur del në televizor – dhe me qetësinë e madhe, që ia jep mosha – tretet në kujtime. Këtë ma tregojnë të bijtë. Arsyeja është e thjeshtë: nga objektivi i kameras së kohës, ku fokusohen batalionet, divizionet, korpormatat e armatës ‘së pathyeshme’ gjermane, SS-i kosovar, Riza Ahmeti mundohet të rrëshqasë sytë dhe të gjejë diku veten. Ashtu si dikur. Ishte një nga ata djemtë e rinj simpatikë të paradës, që para Fyhrerit, mundohej të dukej sa më i devotshëm. “E kam kqyr bash si ty” – më thotë kur e pyes dyshues nëse e ka has diku Fyhrerin.  Ai më ngul sytë, që dikur duhet të kenë qenë blu, dhe duke mbledhur rreth kokës rupën tradicionale kafe flet: “Nuk kam qenë më shumë se 20 metra larg. Hitleri do mustaqe, kish pas, vetëm katil kish qenë dhe kur të shikonte – katil kallzonte. Dhe, dorën kështu e mbante” dhe tregon dorën e mbajtur sipër të Fyhrerit. “Unë bash e kam kqyr kështu (plaku hepon pak kokën drejt syve të mi). Vetëm kisha frik’ se po rrxohesha duke e kqyr… E boll katil ka pas kenë në surrat Hitleri, por t’tan e kemi dash’ në Kosov’: Na i hoqi shkiet”. Krenarinë e shpreh me trupin e mbajtur drejt – ndërsa pak minuta më vonë – na tregon dhe bustin e tij të mbathur me petkat e SS-it, që të shikon ngultas nga një foto e vjetër, të cilën e ruan prej 60 e kusur vitesh.

…Ndërsa në Shqipëri të kishe pasur lidhje me gjermanët ose me italianët do përfundoje në litar, i vdekur prej ndonjë plumbi, apo i braktisur, apo më fatlumët do të ishin arratisur me kohë, kjo që dëgjoj nga plaku më duket vërtetë e jashtëzakonshme.  Kam një bezdi dhe shqetësim kur e shikoj. Por nuk e urrej më, jo thjesht sepse nuk e ka djegur fshatin tim, por sepse mësoj shumë për jetën e tij. Dhe fatin e një shqiptari. I mban sytë vazhdimisht diku dhe ka një serenitet, që ia ka falur koha e gjatë në jetë. Tanimë  ai e konsideron veten më shumë andej nga të vdekurit. Edhe atij i kanë vrarë njerëz serbët, partizanët, ballistët dhe çetnikët. Anipse prej dorës së tij dhe Divizionit SS “Skanderbeg”, ku ka qënë anëtar – janë vrarë kushedi sa njerëz. Dhe sa shumë shqiptarë. E ky është mbase një nga ata vrasësit e njerëzve që i ka dhënë emrin rrugës sime. E kam përballë. Pyes nëse ky njeri i ka kërkuar ndonjëherë falje dikujt. Por plaku tashmë nuk ka kujt t’i kërkojë të falur. Aty në cep të Kosovës, ai më shumë merret me vrasjen e kohës sesa me nostalgjinë. Kjo e fundit, mund t’i bëjë punë historianëve dhe shoqatave, por jo atij që ka parë Hitlerin, Himlerin, Titon e me rradhë. I ka mbetur pak merak Enveri, sepse “ai boll mirë i dike punët e veta”. Ironia është e bukur sepse të dy i kemi parë diktatorët nga poshtë, ai nga poshtë podiumit, ku rrinte Hitleri, unë i vogël, duke u përpjekur ta përqafoja…Eh, boll i mençëm ka qenë Enveri, më thotë, edhe pse e ka luftuar. “Nuk të bënë gjë serbët tash?!”Sikur i them, s’të futën ndonjë plumb dhe të mos më çash më kokën. Bën një lëvizje me dorë: Varja, përkthehet në shqip. Kur nuk e trembi Hitleri dhe listat e Rankoviçit, kjo i është dukur fare kot. Kështu e ka jeta në Ballkan. Një ditë je në një front dhe tjetrën me armiqtë e tu bukur të shumtë, edhe si mik. Rizai luftoi në Bosnje, Mal të Zi, Kosovë kundër partizanëve, pastaj me këta të fundit kundër gjermanëve dhe fshatshe kundër serbëve. Pastaj jetoi i qetë me serbët. Dhe luftoi me ta.

…‘21. Waffen-Gebirgs-Division der SS Skenderbeg-Albanische Nr.1’ do të ishte mbresëlënës në fillim. Kjo më shumë në sajë të paraqitjeve të tyre në publik, sesa të luftës në vetvete. Ishte i pari Gjeneral majori i Waffen SS Josef Fitsshum që i drejtoi nga 17 prill deri në qershor të vitit 1944. Kurse deri më vitin 1945 ishte Obersturmbanfyhrer Alfred Graaf, ai që do të merrej me trupat e shqiptarëve, përveç Xhafer Devës dhe Boletinit. Por Ballkani të dhuron gjithnjë befasi. “Gjermanët shkuan andej, ndërsa ne që kem qenë 12 veta të krahut tonë nga Gjokoliqi, Orlani u ndamë nga gjermanët. Ikum. E kemi pamë që e hupi luftën dhe ikëm. S’na bëjt ma dhe u afruam një natë në fshat”. Komandanti Mustafë, bashkëfshatari i tij- u doli garant. “Juve ju kanë marrë me zor – u tha –dhe mos u tutni” Kështu filloi paradoksi i dytë i tij, këtë herë lufta partizane që e bëri të kalonte një kalvar tjetër, mbase edhe më interesant se me gjermanët.  Ish-SS Riza Ahmeti, tashmë, bashkë me tre shokë, si partizanë të besuar, do të ruanin kufomën e Miladin Popoviçit, militantit sllav që ndihu themelimin e Partisë Komuniste të shqiptarëve, kundër të cilit kishin luftuar vetëm pak ditë më parë. Paslufte ka punuar si furnitor në fshat dhe me rrogën e tij modeste rriti rradhë-rradhë dhe fëmijët. Plaku ka kohë që nuk largohet shumë nga shtëpia e tij në Ballaban. Për herë të fundit u largua në zgjedhjet e para pak kohëve, kur i duhej të votonte për Ibrahim Rugovën, për të cilin kumtonte se “nuk ia venë veshin, por ai bukur gjërat na i thotë”.

…Historia më përzihet, pasi këtu Xhafer Deva është hero, kurse në vendin tim është armik. Ibrahim Rugova është jo shumë i pëlqyer në Kosovë, por i adhuruar në Shqipëri. E kur vjen dita, që zyrtarët postkomunistë vendosën që rruga të quhej “Ibrahim Rugova”, më shumë do habiteshin kosovarët vetë, se shqiptarët e indinjuar. Në fakt, këta e kishin një të drejtë: një ditë, një nga intelektualët kosovarë shkruajti se Ibrahim Rugova na ishte një nga nipërit e Xhafer Devës!!! Shumë protestuan atëherë në Tiranë, përfshi edhe artikullshkruesin, por njerëzit që tallen me luftën u nxirrnin gjuhën nga pas duke rrëfyer me dokumente që Ibrahim Rugova nuk ishte tamam nipi i Xhafer Devës!!! Dalëngadalë kur rruga u mbush me pallate, edhe numri i dëshmorëve të rrugës firoi me kohë. Një mësues historie, dikur mësues i lëndës së PPSH-së na pati rrëfyer se ishin shumë më pak dëshmorë të asaj dite dhe se komunistët e kishin ekzagjeruar edhe këtu.

…Kjo udhë moderne në fakt nuk është më rruga jonë. Ka kaq shumë makina, zhurmë, kurseShtëpia e Kuqe ka rënë, befas prej një zjarri. Në vend të saj është ngritur një hotel. Pronari i saj nuk është rehabilituar ende, përveçse në google, ku mund të gjesh ca të dhëna më shumë e ku një foto të përshfaq një oficer me pamje shulaku. Dëshmorët janë pakësuar edhe më shumë. Emri i “Ibrahim Rugovës” është i futur diku në një zgëqe, kurse te muri i Akademisë, që sërish s’e ka kthyer kurrizin rrugës, emrin ish-presidentit kosovar ia kanë rrethuar me grafitë idiote, që përfundojnë me ca falluse të shëmtuar. S’më bëhet më vonë. Nuk është më rruga jonë. Ne nuk jemi më aty. Shumë janë larguar, tashmë jo të detyruar, por për të shpëtuar në kapitalizmin vërtetë të keq. Shumë kanë vdekur. Oficeri që na binte me shkelma është bërë biznesmen dhe mbledh fonde për një parti të djathtë, kurse filozofi anti-kapitalist është bërë politikan. I thekur madje.

Do të doja ta ktheja edhe njëherë, siç ishte. Por s’mundem. Ah… vetëm po të bëja  mrekulli. Të ngrija ndonjë të vdekur. Të shëroja ndonjë sakat. Sepse njerëzit të besojnë vetëm po u the se mund të bësh mrekulli. Këtë që premtonte dikur Enveri dhe s’e bëri kurrë; Rugova më pas, që pasi u përqafua me Sllobon, u bë hero kombëtar. Këto mendoj një ditë fillim vjeshte, teksa dy ushtarë garde, që kalojnë atypari, tërheqin zvarrë këpucët e ngrëna, me kapelën në formën e dikurshme të monarkut. Një çift i kanë futur gjuhën njëri-tjetrit në grykë, pa menduar për kalimtarët. Në sfond, të patrazuar, banorët e ri të rrugës, qyqarët e vegjël mbledhin kanaçe në plehra me lypsat që sillen atypari të fitojnë diçka.

*Tirana, shtator 2015, Botuar më parë në Revistën “Poeteka” nr:37