Këto ditë na la një njeri i urtë dhe i ditur, gjuhëtari Prof. Remzi Nesimi.
Jam i bindur se në mënyrë profesionale për të do të shkruajnë kolegët e tij, por edhe unë ndjeja një përgjegjësi brenda vetes se duhet të them diçka rreth tij, sepse ai e meriton këtë. Kjo “sepse” mbështetet në takimin e parë që kam pasur me profesorin e ndjerë, para nja 40 e sa vitesh (nuk më kujtohet saktësisht), kur ishim të ftuar nga një familje në lagjen e Jahja Pashës, nuk e di nëse ishte për mevlud apo për ndonjë ceremoni tjetër fetare. Aty për herë të parë e pashë të ndjerin, e unë isha shumë i ri. Si traditë viset tona janë të njohura për ceremonitë fetare, dhe këtu mendoj edhe për kohën e komunizmit, kohën e “frikës” dhe “ndëshkimit”. Tubimet e tilla kalonin në një atmosferë të qetë dhe me biseda të urta fetare, por në të njëjtën kohë, parë me sytë e tashëm, në to kishte një zbrazëti teologjike dhe mungesë vetëdijeje të lartë fetare.
Në atë tubim natyrisht, siç ishte zakon, filluan bisedat e hoxhallarëve më të moshuar, biseda përplot përshpirtshmëri dhe edukatë, ku mbizotëronte frika nga Zoti, kujdesi etj. Në tubimet e tilla ndodhnin situata nga më të ndryshmet, shpeshherë krijoheshin incidente, sepse, siç thotë Kur’ani, të pranishëm ishin dy palët: pala e Zotit dhe ajo jo e Zotit, besimtarë dhe jobesimtarë, respektivisht besimtarë dhe komunistë/ateistë. Këta të fundit e kishin natyrisht “forcën” e hyqymetit, pa marrë parasysh dobësitë e mëdha intelektuale dhe kulturore personale të tyre. Kjo nuk do të thotë se nuk ka pasur prej “tyre” njerëz të edukuar dhe të sjellshëm, dhe që e kuptonin vështirësinë ekzistuese të kohës. Po ashtu, këtu duhet të kihet parasysh një çështje, e që ishte se: ajo që ishte “e ndaluar”, kuptohej, por problemi më i madh ishte me vetëndalimet tona të llojllojshme që krijoheshin; vetëndalime që akoma ekzistojnë ndër ne. Vetëndalim ishte të akuzohej një besimtar, respektivisht hoxhë, ngaqë ka thënë se njeriu nuk e ka origjinën nga majmuni. E këta vetëndaluesit këtë e bënin punë të madhe dhe kjo ishte një lloj incidenti në vete.
T’i kthehem tani atij takimi të parë me të ndjerin Prof. Remziun. Siç thashë në një tubim të tillë, ai ishte ulur në një cep dhe dëgjonte me vëmendje dhe terbije familjare, siç e ka pasur zakon gjithmonë. Nga respekti që kishte ndaj hoxhallarëve, me shumë vështirësi vendosi të thoshte diçka, e ajo ishte: “shikoni, duhet të jemi të kujdesshëm në këtë kohë, por nuk guxojmë t’i izolojmë femrat nga shkollimi, shkollimi është thirrje e përhershme fetare dhe familjare; pa shkollim do të kemi vështirësi të mëdha…”. Çfarë kërkesë e thellë dhe domethënëse që i tejkalonte përmasat e ndalimit/lejimit. Për fat të keq ai “ndalim” ishte vetëndalim i mbështetur mbi traditën tonë, natyrisht të ndihmuar dhe të mbështetur nga “interpretuesit” e fesë, për fat të keq. Të gjithë e dimë se një numër i madh hoxhallarësh asokohe bënin thirrje të tillë: kushtet nuk janë të tilla që lejojnë/mundësojnë shkollimin e femrës.
Kjo dukuri nuk është diçka që nuk ka peshën e vet, përkundrazi, ka peshë të rëndë, plot përgjegjësi dhe frikë. Kjo në vete ngërthen një pyetje shumë të rëndësishme: ku është mbështetur ai interpretim “fetar”, të cilin feja nuk e përmban në vete. Pa marrë parasysh kushtet dhe rrethanat, feja është aq e fortë, aq me peshë, sa të gjitha vështirësitë e kohës i kapërcen në mënyrë të guximshme; ajo edhe në kohën e “ndalimit” e mund vetë ndalimin me vetëndalim, sepse ajo nuk njeh ndalim të tillë. Ndalimi është një dimension që ka vend të veçantë në teologjinë muslimane; feja asnjëherë nuk ka lejuar dhe nuk lejon që ndalimet “njerëzore”, qofshin ato edhe revolucionare, ta pengojnë fenë, sepse urdhri i fesë është mëshira dhe udhëzimi, respektivisht shpëtimi. Këto janë postulatet më me peshë të kohës, pa të cilat asnjë fe nuk është fe.
Këtë dobësi e kanë bërë vetë ata që kanë krijuar botëkuptim duke u mbështetur mbi vetëharamet. Në të njëjtën kohë këto vetëndalime kanë pasur edhe atë anën tjetër: atë të spiunëve që nuk kanë bërë asgjë tjetër, përpos shkaktimit të çrregullimit dhe ndëshkimit, të cilët sot me siguri turpërohen për veprimet e tyre dhe nuk dëshirojnë të dëgjojnë diçka të tillë.
Kjo nuk do të thotë se komunizmi nuk ka qenë i rrezikshëm, ose se ajo kohë nuk ka qenë e vështirë, por kjo që e them është se metoda jonë e veprimit nuk ka qenë metodë as racionale e as fetare, por ka qenë e mbështetur mbi dëshirën për fuqi/pushtet, ose mbi interesat tanë personalë, kurrsesi shtetërorë, e aq më pak fetarë. Flas për një numër të madh të muslimanëve të asaj kohe që vajzat i mbyllnin në shtëpi duke shprehur “bojkotin” ndaj shtetit. Këtë unë e kam përjetuar edhe mbi lëkurën time, brenda familjes sime. Pa marrë parasysh këtë vështirësi, kishte zëra të rrallë që thërrisnin në ndërgjegjësim, edhe nga hoxhallarët, po ashtu edhe nga arsimtarët, por që ishin të paktë. Asokohe u shkua aq larg, saqë edhe ato vajza që u shkolluan, për fat të keq etiketoheshin me emra të padenjë, e pa ato vajza edhe ato shkolla që i kishim, nuk do t’i kishim.
Profesor Remzi Nesimi këtë kohë dhe këtë tablo të kohës e kishte parasysh dhe e kuptonte se duhej bërë diçka, dhe ajo si duket e detyroi që me qetësi të thoshte se duhet të ishim të kujdesshëm. Kjo kishte edhe më shumë peshë kur dihet që veprimet dhe interpretimet e tilla jo vetëm që e kanë dëmtuar ekzistimin fizik të muslimanëve shqiptarë, turq, boshnjakë në viset tona, por kanë shkuar në favor të kundërshtarëve më të mëdhenj nacionalë, gjegjësisht anacionalë, të kohës së “vëllazërim-bashkimit”. Kjo ishte një ndër arsyet për zbrazjen e vendbanimeve të tëra, me banorët e tyre që u nisën drejt Turqisë dhe vendeve të tjera të botës. Pse?! Nuk ka përgjigje. Por, sidoqoftë, kësaj i kanë ndihmuar edhe njëra palë, edhe pala tjetër; nuk është vërejtur e as parë një mendësi e përbashkët, për t’i ndihmuar njëri-tjetrit. Faktikisht antagonizmat e ndryshme mbetën të dënuara të jenë të tilla. Është “e kuptueshme” pozita e “hoxhallarëve”, sepse nuk kishte shkolla fetare, e as medrese në hapësirën shqiptare. Medreseja “Alaudin” në Prishtinë e paraqit me vonesë. Para asaj kohe kishte vetëm medrese “shtëpiake”, ose “edukim i rahles”. Por cilat metoda janë përdorur në to? Rezultatet tregojnë se ato kanë qenë me të meta. Jo për ta arsyetuar dobësinë e tillë, assesi, por fakt është se këto vende ishin zbrazur nga dijetarët muslimanë, dhe kishte ngelur vetëm një numër shumë i vogël i tyre, të cilët mundoheshin që me mënyra tepër klasike, të varfra intelektualisht dhe kulturorisht, ta kryenin veprimtarinë e tyre. Nëse flasim duke u bazuar edhe në kohën e tashme, prapë vërehet një mospërgatitje e madhe, e thellë e trupit teologjik musliman, që e kupton përgjegjësinë e fesë, si në mënyrën e besimit, ashtu edhe atë intelektuale fetare; që do të krijonte siguri për ta “luftuar” çmendurinë e kohës dhe që dita-ditës është duke u thelluar. Sot kemi aq shumë informacione, aq shumë disiplina të ndryshme shkencore, që janë duke e harxhuar mendjen e njeriut; sot është duke u krijuar “njeriu i ri” në botë, i larë nga psikologjia dhe i tharë nga shpirti. Kurse teologjia jonë muslimane nuk është duke iu dhënë përgjigje këtyre krizave të kohës; ajo është e thirrur ta përgatisë besimtarin me njohuritë më të mira të mundshme për shpëtimin e tij, për shpëtimin e familjes. Kjo varfëri është e dukshme dhe tepër e frikshme për kohën tonë. Sot kemi aq shumë teologë pa teologji, besimtarë pa besim, thirrës në fe pa thirrje, ose mjekra që nuk janë asgjë tjetër, veçse lesh, dhe çallma/sarëkë pa fare bardhësie që nuk ua merr mendja. Paramendoni se sot muslimanët e mençur pyesin se me kë je duke folur?! Ne kemi frikë t’i lëmë të rinjtë dhe të rejat tona në duart e njerëzve të harxhuar moralisht dhe fetarisht.
Profesor Remziu ishte i pajisur me një frymë, për të cilën Kur’ani thotë: “atyre që iu është dhënë hikmeti (urtësia) iu janë dhënë shumë haire (të mira)”. Në kohën kur punonim bashkë në Fakultetin e Shkencave Islame në Shkup, ndikimi i Prof. Remziut ishte shumë i madh te studentët e teologjisë; unë nuk kam dëgjuar asnjëherë nga ndonjë student të ankohej prej tij, sepse ai e mbushte kohën duke u bazuar mbi urtësinë e thellë dhe diturinë plot përvojë dhe njohuri – tamam si një ekspert i gjuhës. Më kujtohet se në bisedat private më thoshte: gëzohem kur i dëgjoj teologët e rinj, që janë të interesuar për gjuhën dhe mundohen ta flasin atë sa më pastër, edhe pse ne këtu në Maqedoni kemi vështirësi të mëdha nga dialektet e shumta.
Në këto biseda diskutonim edhe tema të tjera, të cilat na shqetësonin, sepse ishim vetë dëshmitarë të ndryshimeve të mëdha: kalimi nga një sistem në një tjetër dhe çmenduritë e demokracisë, varfëria shpirtërore dhe ekonomike. Në një mënyrë bisedonim për kohën e shkuar me dhimbjet e veta, por njëkohësisht edhe për sigurinë dhe përgjegjësinë në arsim, kur nuk ishte e mundur të dëgjosh se mund të blihen dhe shiten diploma, ose të diplomohen pa njohuri dhe pa thellësi arsimore e kulturore. Ai thoshte se arsimimi pa kulturë dhe pa urtësi është shumë i rrezikshëm; arsimtarët, pedagogët kanë peshë të veçantë dhe janë njerëz që duhet të jenë shumë të kujdesshëm dhe të përgatitur për profesionin e tyre. Neve disi kjo kohë na gjeti të papërgatitur: kërkohej shkollimi të paguhet, por nga kush – nga njerëzit që janë pa punë. Pra, ne sërish bëhemi të dënuar. Ai ishte i kënaqur me përpjekjet që i bënim në FSHI dhe me aspiratat teologjike e intelektuale dhe njëkohësisht ishte i shqetësuar nga rrethanat institucionale-fetare. Për këtë heshtja e tij ishte dëshmia më e madhe, respektivisht mospjesëmarrja në “krim”.
Interesante është se besimi i tij te Zoti ishte brenda një heshtjeje të thellë, një qetësie që vetëm njerëzit e urtë mund ta kuptonin. Atë nuk e mashtroi as monizmi, e as pluralizmi; ato i shihte si gjëra kalimtare dhe pa domethënie. Përgatitja e lartë intelektuale e kulturore ishte ajo që e bënte atë t’i tejkalojë të gjitha këto kriza. Qetësia e tij ma përkujtonte shokun tim Salih Behman nga Bosnja, i burgosur në vitin 1983, sepse ishin identikë për nga urtësia, qetësia, dashuria për përparim dhe siguri kulturore, fetare, kombëtare, qytetare. Rahmeli Salihu thoshte: “I dashuri Ismail, si është e mundur që ju t’i dënoni në emër të fesë femrat duke mos i shkolluar ato? Mos lejoni asnjëherë të jeni të nënshtruar, por mundohuni të shkruani vepra të mira dhe t’i përgatisni muslimanët me një Islam të shëndoshë që do t’i ndihmojë shoqërisë, pa marrë parasysh ideologjitë dhe nacionalitetet e ndryshme. Vetëm me arsimim të mirë ne mund t’iu bëjmë ballë sfidave të kohës”. Profesori Remzi ishte i tillë, kishte dëshirë të flaktë për kuadro të përgatitura dhe të afta, që do të dinin ta kuptojnë kohën, vështirësinë e kohës dhe të largohen nga rreziqet e vetëndalimeve, që janë bërë hije e rrezikshme edhe në këtë kohë të pluralizmit.
Ismail Bardhi
7 shkurt, 2018
