Metin Izeti
Ngjarjet e fundit globale – konflikti i pashuar në Palestinë, pushtimi brutal i Ukrainës nga Rusia, dhe trazirat e vazhdueshme në Gaza – kanë hedhur një hijë të errët mbi projektin e demokracisë liberale. Shumë mendarë vërejnë një krizë të thellë jo vetëm në aftësinë e saj për të menaxhuar konfliktet dhe për të mbajtur paqen, por edhe në legitimitetin moral dhe politik të vet. Kjo krizë manifestohet në disa dimensione:
1. Dështimi i ndërhyrjes dhe paqeruajtjes:
Sistemi ndërkombëtar i krijuar pas Luftës së Dytë Botërore, me organizmat si OKB-në në thelb, duket i paaftë të ndalojë masakrat dhe shkeljet e drejtave njerëzore në shkallë të gjerë. Veto-t, interesat gjeostrategjike, dhe paralajmërimet e zbrazëta kanë minuar besimin.
2. Hipiokrazia dhe mospërputhja midis parimeve dhe praktikës:
Demokracitë e forta shpesh mbështetin paqe dhe drejta njerëzore në teori, por marrin vendime të diskutueshme në praktikë (mbështetja e regjimeve autoritare, shitja e armëve, mosrespektimi i ndërkombëtarësisë kur interesat e tyre janë në rrezik). Kjo “hipokrazi” e dukshme i jep municion kritikes se demokracisë liberale.
3. Rritja e autoritarizmit dhe nacionalizmit agresiv:
Modeli autoritar e ne thojza demokratik i ka këto dështime te cilat promovojne narrativën se demokracia është joefikase, e ndarë, dhe e dobët. Nacionalizmi ekstrem dhe rreziqet për demokracinë brenda vetë vendeve demokratike (polarizimi ekstrem, sulmet nda institucioneve) rriten.
4. Kriza e legjitimitetit dhe polarizimi:
Brenda demokracive, besimi në institucione është në rënie. Informacioni i shtrembëruar, mediat sociale që thellojnë përroset, dhe polarizimi i theksuar i bëjnë të vështirë arritjen e konsensusit të nevojshëm për të adresuar sfidat komplekse globale. Qytetarët ndjehen të pafuqishëm dhe të larguar nga vendimmarrja.
Kthimi i Vlerave Tradicionale: Një Shkop Magjik ose Një Kurth?
Në këtë kontekst, disa propozojnë “kthimin e vlerave tradicionale” si antidot. Por çfarë nënkuptohet me këtë? Dhe a është një zgjidhje reale?
– Argumentet PRO:
1. Kohezion social:
Vlerat tradicionale (familja e zgjeruar, feja, lidhjet komunitare, ndjesia e përgjegjësisë ndaj të tjerëve) mund të ofrojnë një rrjet sigurie dhe identiteti më të fortë, duke luftuar atomizimin dhe vetminë që karakterizojnë shoqërinë moderne. Kjo mund të çojë në më shumë solidaritet dhe kapital social.
2. Baza morale e qëndrueshme:
Tradita mund të ofrojë një bazë etike të përbashkët, të bazuar në filozofi të vjetra ose në mësime fetare, që ndihmon në orientimin moral në një botë relativiste dhe komplekse.
3. Stabilitet dhe Kontinuitet:
Vlerat tradicionale ofrojnë një ndjenjë stabiliteti dhe lidhjeje me të kaluarën, duke kontrastuar ndryshimet e shpejta dhe papritura të modernitetit.
– Rreziqet dhe Problemet KRYESORE:
1. Përjashtimi dhe Intoleranca:*
“Vlerat tradicionale” shpesh përcaktohen në mënyrë të ngushtë dhe ekskluzive. Ato mund të përjashtojnë minoritetet, njerëzit me fe të ndryshme, ose ata që nuk përshtaten me normën. Kjo mund të çojë në diskriminim, shtypje, dhe humbjen e fitimeve kritike në fushën e barazisë dhe lirive individiale.
2. Reaksion dhe Rigjiditet:
Kthimi në traditë shpesh shfaqet si një reaksion frikësues ndaj ndryshimit dhe diversitetit. Mund të bllokojë përshtatjen dhe reformën e nevojshme, duke e bërë shoqërinë të paaftë për t’u përballur me sfidat e reja.
3. Shfrytëzimi Politik:
Koncepti është lehtësisht i shfrytëzueshëm nga populistët dhe lëvizjet autoritare për të ndarë shoqërinë, për të demonizuar “të tjerët”, dhe për të justifikuar pushtetin më të madh të shtetit ose të grupeve dominuese.
4. Mungesa e përgjigjes për sfidat globale:
Problemet moderne globale (ndryshimi klimatik, pandemitë, inteligjenca artificiale, ekonomia globale) kërkojnë zgjidhje inovative, bashkëpunim ndërkombëtar, dhe shkencë. Vlerat tradicionale, të fokusuara shpesh lokalisht dhe në rendin ekzistues, mund të mos ofrojnë kornizën e duhur për këto sfida pa u përshtatur në mënyrë radikale.
Një zgjidhje e re: rinovim, jo refuzim; sintezë, jo kthim
Në vend të një “kthimi” romantik dhe potencialisht rrezikshëm në një të kaluar idealizuar, nevojitet një rinovim i projektit demokratik, duke përfituar nga mësimet e krizës aktuale dhe duke inkorporuar elemente të dobishme nga tradita pa braktisur parimet thelbësore:
1. Rindërtimi i legjitimitetit përmes koherencës:
Demokracitë duhet të aplikojnë në mënyrë më koherente parimet e tyre në politikën e jashtme dhe të brendshme. Kjo kërkon guxim për të sfiduar aleatët autoritarë dhe për të vënë drejtësitë njerëzore dhe ndërkombëtarinë në qendër.
2. Reforma e institucioneve ndërkombëtare:
OKB-ja dhe struktura të tjera kanë nevojë për reformë urgjente (p.sh., kufizime në të drejtën e vetos) për t’i bërë ato më përfaqësuese, efikase dhe në gjendje të ndërhynë kur ndodhin krime kundër njerëzimit.
3. Përforcimi i edukimit kritik dhe i sferës publike:
Lufta kundër dezinformimit dhe polarizimit kërkon investime masive në edukim qytetar, në media të pavarura dhe në hapësira për dialog të ndërgjegjshëm dhe të bazuar në fakte.
4. Rikthimi i vlerave komunitare *brenda* kornizës demokratike:
Demokracia mund dhe duhet të rimarrë *elemente* të vlerave tradicionale që promovojnë solidaritetin, përgjegjësinë ndaj komunitetit dhe lidhjet sociale pa braktisur liritë individuale dhe parimin e përfshirjes. Kjo mund të jetë:
– Nxitja e “Komuniteteve të vullnetit”:
Forcimi i shoqërisë civile, organizatave jofitimprurëse, dhe grupeve komunitare që krijojnë lidhje dhe ofrojnë mbështetje.
Rikthimi i rëndësisë së dialogut dhe respektit të ndërsjellë:
Kultivimi i aftësive për dëgjim aktiv dhe debat konstruktiv, duke pranuar diversitetin si pasuri, jo kërcënim.
– Ekuilibri midis të drejtave dhe përgjegjësive:
Theksimi se liria vjen me përgjegjësi ndaj komunitetit dhe brezave të ardhshëm (p.sh., në mbrojtjen e mjedisit si shpirteror ashtu ddhe material
Kriza e demokracisë liberale është e vërtetë dhe e thellë, e shkaktuar nga dështimet e saj në shkallë globale dhe brenda cdo vendi. Ndërsa kërkimi për rrënjë dhe siguri në “vlerat tradicionale” është i kuptueshëm, një “kthim” i thjeshtë është një iluzion i rrezikshëm që rrezikon të çajë shoqërinë dhe të çaktivizojë fitimet demokratike. Zgjidhja nuk qëndron në refuzimin e modernitetit ose në përmbysjen e parimeve demokratike, por në rinovimin e tyre të guximshëm. Kjo përfshin: aplikimin koherent i parimeve, reformën e sistemeve ndërkombëtare, luftën kundër polarizimit, dhe inkorporimin inteligjent të vlerave të dobishme komunitare dhe të përgjegjësisë ndaj të tjerëve *brenda* kornizës së lirive të përgjithshme dhe të respektit për diversitetin. E ardhmja kërkon jo një kthim, por një sintezë të zgjuar dhe të përfshirshme.
