Unë kam preferenca, një ndër to ka qenë bashkëudhëtari im në të gjitha kohrat: libri! Sidomos librat e bukur! Erdhi një kohë dhe unë ndryshova qëndrim në raport me librat.Jo dashurinë për ta. Nëse më parë shënoja mbi ta, i nënvizoja aty ku më pëlqenin, e palosja faqen ku ndërprisja leximin, zura të ve mend e të mos e bëj më. Së pari më dhimbseshin se i dëmtoja dhe kur i vija në raftin e bibliotekës nuk dukeshin akull të rinj si ditën e blerjes.
Së dyti shënimet e çastit duket sikur më zbulonin para familjarëve apo shoqërisë, atë intimitet që unë krijoja me librin. Kur më pyesnin se ç’pëlqeja tek pjesa e nënvizuar, herë ndihesha keq e inatosur dhe herë ziresha ngushtë që duhet të shpjegohesha. Ndaj hapa një bllok ku mbaja shënime e citate nga librat, pa i dhënë llogari askujt se çfarë e përse citoja apo perifrazoja, dhe që u kthehesha t’i lexoja sa herë doja. Kjo mënyrë ishte lehtësuese nga paragjykimet, ishte edhe si një kujtesë për librat që lexoja nga biblioteka e qytetit. Ata që më pëlqenin shumë dhe s’mund t’i kisha në shtëpi.
Është interesante kur u kthehem këtyre blloqeve, ku diku me konspektet letrare e diku nëpërmjet citateve , marr shijen e leximeve të dikurshme. Ndonjëherë më duket se ia kam futur kot se s’kuptoj asgjë nga ato që kam shkruar. Por edhe mrekullohem kur gjej shprehje që janë bërë referenca të bisedave të mia.
Do të desha të ndaj me dashamirësit e librit, shënimet e mia për “Qielli nuk ka referenca” nga Erih Maria Remark, shkruan Eli Kanina. Një libër që ndryshe nga librat e tjerë të këtij autori, nuk është përmendur shumë, edhe pse mbart e përcjell emocione të veçanta e qëndrime në raport me jetën, dashurinë por edhe vdekjen. Kjo, nëpërmjet përballjes së fatit të dy personazheve kryesorë, të gjendur rastësisht së bashku në një qytet. Ai i shëndetshëm, për një garë motorrash. Ajo e sëmurë kronike( tuberkuloz), për një terapi në klimën e atij qyteti. Dhe mes tyre rri varur vdekja, që i përgjon në vesh secilin në mënyrën e vet, duke u qasur ashtu siç nuk ta pret mendja. Interesi për jetën e tjetrit, është një nevojë për të kuptuar veten, për tu përballur me fatin. Kjo i bën ata më pak fatkeqë apo të keqardhur, për kohën e shkuar dhe më të vëmendshëm ndaj çastit që e shijojnë si të fundit.
Lilian Dankërk dhe Klerfati ecin madhërishëm në buzë të greminës që ndan Qiellin nga Toka, në lojën e dashurisë dhe jetës…
E stërmunduar nga lëngimi i gjatë, Lilian megjithatë mbahet dhe nuk pranon ta trajtojnë me privime, një shoqëri për keqardhje apo sy mëshirues.Mëshira është një bashkëudhëtare e keqe. Ajo nuk pret shumë nga jeta, në atë gjendje shëndetsore ku ndodhet, është luks madje të shpresojë diçka ndryshe. Ka gjithmonë diçka që vdes brenda nesh, ndoshta pak shpresë…
Por ajo na mëson se jetohet edhe me ndjenjë.. .dhe tek ato nuk hyn fare arsyeja.
Në këtë jetë askush nuk shpëton dhe askush nuk e di kur dhe si do të goditet. Kush është ai që bën kompromis me kohën? Pastaj ç’është një jetë e gjatë? Një e shkuar e gjatë? E ardhmja zgjat deri në frymëmarrjen tjetër. Më tutje nuk dihet se ç’bëhet.
Nga vuajtjet e Lilian kuptojmë se njeriu është një lloj përzjerje të dhembjes universale dhe etjes për të jetuar. Dhembja universale është ngjitëse. Kështu u bë pjesë e vuajtjes së saj edhe Klerfati, me etjen për të jetuar një jetë plot adrenalinë dhe kënaqësinë e çdo çasti si të fundit.
Ishte terapi për Lilian prania e Klerfat, që i gëzohej asaj sipas mënyrës së tij të veçantë. Falendero zotin kur ke pranë dikë që nuk ka nevojë ti shpjegosh asgjë, dhe nuk ka interes për gjithçka. Ai nuk mund të pranonte gjendjen e Lilian. Për Klerfat të pranosh do të thotë të dorëzohesh.
Nxitja e tij për të dalë së bashku, për ta parë Lilian të veshur bukur, kishte efekt përmbi qetësuesit që ajo pinte. Ndonjëherë rrobat të ndihmojnë më shumë se çdo lloj mbështeje morale. Kjo nuk është mendjelehtësi, por dobi nga vogëlsirat. Dhe këtu, nëpërmjet detajit të veshjes, Remarku na kujton sekretet e të dy gjinive:
“Sekreti i burrave: Sekretet nuk ekzistojnë dhe gjithçka është po njësoj. Sekreti i grave: Asgjë nuk shkon aq mirë dhe aq keq sa ç’mendojmë ne. Dhe asgjë nuk mbetet pa ndryshuar. Një grua mund të brakisë një burrë, por kurrsesi rrobat e saj”.
Lilian dyshonte nëse ai e dinte mirë gjëndjen e saj shëndetsore, apo e anashkalonte. Diçka që nuk dihet mirë është gjithmonë e rrezikshme. E kur dihet?- Atëherë është edhe më e rrezikshme, sepse e merr lehtë!
“Gjëja më e dashur në jetë është mundësia për të zgjedhur vdekjen tënde, sepse ajo mund të na kapë sikur të jemi minj, të na shtypë ose të na mbysë pa qenë gati.” – përsërit këmbëngulse Lilian, sikur do t’i gëzohet kësaj mundësie. Ai që këmbëngul është gjithmonë i humbur dhe gjithmonë fiton ai, që lëshon pe vetëm me një buzëqeshje.Kështu na ndodh ta gënjejmë edhe ne veten se e kemi ne në dorë të zgjedhim në jetë. Në jetën tonë ne jemi si demat, ndërsa mendojmë që jemi toreadorët. Me sytë nga Zoti, lutemi për të, ndërsa bëjmë plane që kurrë nuk dalin.
God is good all the times.
Shohim se ndërsa Lilian është në pritje të vdekjes, Klerfati e kërkon me ngulm vdekjen.Në çdo garë motorrash ku shkon për të thyer rekorde, edhe me çmimin e jetës. Të lirë apo të kushtëzuar nga fati i tyre? Mes dy personazheve përballen këndvështrime që na venë në mendime: Çfarë është liria? Nuk është as mungesë përgjegjësie, as mungesë e ndonjë elementi. Është më e lehtë të thuash çfarë nuk është. Dy njerëz të lirë që përpiqen e kapen me thonj pas jetës. Ajo nuk përpiqej të gjuante burra, ajo stërmundohej të gjuante jetën. Nuk duhet ta shohësh jetën në sy. Mjafton ta ndiesh atë. Lilian e ndiente se jeta nuk është një apartament, por një anije me shumë veta, e cila në çdo moment mund të përmbyset.
E frikshme të jetosh me këtë bindje.
Jeta është një gjë shumë madhështore. Por edhe vdekja është e tillë. Nuk luhet as me njërën e as me tjetrën. Të kesh kurajo është ndryshe nga të pasurit frikë; njëra është vetëdija për rrezikun, tjetra është padija për të. Frika është gjysma e fatkeqësisë. Nuk mund të ndryshojmë thelbi i njeriut! Ne jetojmë me vdekjen dhe vuajmë nga paniku i mbylljes. Vdekja si balerini ynë është shumë besnike dhe si për ta kompesuar ne e mashtrojmë sa mundemi.
Ikja nuk është gjithmonë gjëja më e lehtë…kur merr me vete edhe vetveten. Është gjithmonë gjëja më e thjeshtë, kur dihet që vullneti i zotërimit nuk është gjë tjetër përveç një kufiri…dhe asgjë nuk mund të mbahet, madje as vetja jote.
Të gjithë jemi engjëj të rënë e të dënuar këtu në tokë me një numër të caktuar vitesh burgim. Disa largohen tepër vonë, disa të tjerë shumë shpejt. Largohu në çastin e duhur, kështu foli Zarathustra. Fatkeqësia jonë është që besojmë se kemi të drejtë ndaj jetës, në fakt nuk e kemi. Kur kuptohet e pranohet kjo, mjalti i hidhur të bëhet befas i ëmbël.
Nuk e di pse shënimet e mia deri këtu janë normale dhe vazhdojnë me një citim brenda një kuadrati të kuq. Ndoshta kërkoj vëmendje për çka shkruhet, si tabelat paralajmëruese të qarkullimit rrugor
“KUJDES!”:
“Ai që nuk pret gjë, nuk zhgënjehet nga asgjë. Të vërtetat më të bukura vdesin me ardhjen e ditës tjetër. Të dish t’i japësh fund në momentin e duhur, ja arti i madh i jetës! Në dashuri nuk ka kthim mbrapa, nuk mund të rifillosh nga e para. Ajo që ndodh mbetet përgjithmonë. Të duash të jetosh në një vend të caktuar do të thotë që të duash edhe të vdesësh atje. Gjithmonë thuhen fjalë vetëm sa për sy e faqe, gënjehet sepse e vërteta është diçka e vrazhdë që nuk i duhet askujt dhe gjithmonë i jepet fund me hidhërimin dhe keqardhjen se nuk bëhet dot ndryshe.”
Duket si një predikim për ta marrë jetën si të vijë, ndërsa është një tërheqje vëmendje për fundin befasues! Për atë çka i ndodhi papritur Klerfatit, kur dihej që ky qe fati i parathënë i tij si garues pasionant motorrash. Ndoshta vdekja e Klerfatit nuk e tronditi dhe aq Lilian, që ishte në pritje të fundit të saj, sesa befasia pse pikërisht ai, kur nuk kishte asnjë paralajmërim. Ai që gëzonte shëndetin e jetën çmendurisht. Lilian Dankërk e pranoi vdekjen e tij, edhe pse pa të jeta iu duk bosh dhe e pavlerë. Të jetosh pa një mik është si të të mungojë një nga nevojat njerëzore më të vlerëshme. Megjithatë të gjithë e ndiejmë nevojën e miqësisë që Aristoteli e përshkruan: Një shpirt në dy trupa!
Dhembja për vdekjen e tjetrit bëhet më e pranueshme, kur di se nuk ke edhe shumë jetë përpara. Sensi i rebelimit ndaj sëmundjes, zhduket pa lënë gjurmë. Askush nuk shpëton nga vdekja: as i sëmuri dhe as i shëndoshi: ja edhe m(p)ësimi më paradoksal.
