Memedali Jusufi
Ne dhe teknologjia, nje histori e shkurter e skllaverise moderne, reziku i AI-se Novela e E.M. Forster, “Makina ndalet” (The Machine Stops), përfytyron një botë ku çdo aspekt i jetës ofrohet nga “makina”. Ka butona për “të kërkuar ushqim, muzikë, rroba, banja të ngrohta, letërsi dhe, sigurisht, komunikim me miqtë.” Sa profetike ka qenë kjo vepër? Sot kemi Uber, Skype, Hello Fresh dhe Amazon Prime. Edhe miqtë dhe familjarët tanë janë të lidhur me makinën. Shkrimtari romak, Taciti, argumentonte se Perandoria Romake u ndërtua duke skllavëruar popujt e pushtuar, të cilët më pas u mësuan me një mënyrë jetese të re plot luks dhe rehati. Teknologjia sot është bërë aq thelbësore në jetën tonë të përditshme, sa duket e pamundur të shkëputemi prej saj. Ajo është po aq një kafaz, sa edhe një luks. Të varurit nga diçka, i jep asaj gjëje pushtet mbi ty. Të kesh nevojë për diçka ose dikë është, për mirë a për keq, të kufizosh veten.Britanikët, shkruante Taciti, u skllavëruan jo nga zinxhirët, por nga dëshira për verë të mirë dhe darka elegante. Madje, guvernatori i Britanias, Agrikola, qëllimisht përpiqej ta qetësonte këtë shoqëri luftëtarësh fisnorë me “shpërqendrime të këndshme” si: banja të ngrohta, toga, dhe arsimim. Siç shkruante Taciti: “Britanikët naivë i quanin këto gjëra ‘qytetërim’, kur në fakt ishin thjesht pjesë e skllavërimit të tyre.” Rehatia dhe komoditeti i shndërruan luftëtarët britanikë me fytyra të lyera dhe britma në civilë të butë dhe të pajtueshëm. (Duhet theksuar se Taciti ka të ngjarë t’i ketë ekzagjeruar këto. Britania nuk ishte kurrë aq e bindur sa Franca apo Spanja në Perandorinë Romake.) Përdorimi i luksit për të bërë për vete një popull është një taktikë që është përsëritur gjatë gjithë historisë.Lufta e Ftohtë u fitua gjithashtu përmes luksit. Kur televizorët dhe frigoriferët amerikanë të lirë filluan të depërtonin në BRSS, sovjetikët nuk kishin më mundësi të konkurronin me një jetë të tillë të rehatshme. Blloku komunist filloi të shihte mallrat “luksoze” të jetës së përditshme si thelbësore – dhe vetëm SHBA mund t’ua ofronte ato. Por shembulli më i prekshëm për shumicën prej nesh sot është marrëdhënia jonë me Big Tech. Kompani si Facebook, Apple dhe Google i kanë lidhur jetët tona gjithnjë e më shumë me algoritmet dhe platformat e tyre. Rrjetet sociale janë krijuar dhe të kalibruara për të qenë qëllimisht varësuese. Shërbime që kursejnë kohë apo para, si ruajtja e të dhënave në “cloud”, janë bërë aq të zakonshme, sa kthimi pas është bërë thuajse i pamundur. Gjithnjë e më shpesh ndodh që as nuk e dimë më fjalëkalimin tonë – ia lëmë telefonit ose një aplikacioni ta krijojë dhe ruajë për ne. Një teknologji apo shërbim i ri fillimisht është një luks – derisa bëhet aq i zakonshëm dhe i kudondodhur, aq thelbësor – sa nuk mund të kthehesh më pas në kohën para se të ekzistonte. Ajo që dikur ishte një “dëshirë”, kthehet në një “nevojë”. Edhe pse teknologjinë e shohim si çlirimtare, ajo na mbyll në kuti. Nëse i besojmë Tacitit, tani jemi skllevër të gjërave që dikur i mendonim si luks. Detyra e filozofisë është t’i shohë këto zinxhirë për atë që janë. Dhe, ndërsa shqyrtojmë jetët tona, mund të zgjedhim t’i mbajmë ato zinxhirë me vetëdije, ose të nisim rrugëtimin e gjatë e të vështirë për t’i hequr. Edhe nano teknologjia dhe robotika jane ne sherbimin tone, perderisa ne te kthehemi ne sherbim te tyre.Teknologjia robotike ka revolucionarizuar shoqërinë tonë vitet e fundit, duke ndikuar në fusha të ndryshme të jetës sonë. Nga automatizimi i detyrave në industri tek ndihma në kujdesin shëndetësor, robotët janë provuar të jenë mjete të vlefshme në fusha të ndryshme. Teknologjia synon ta bëjë jetën më të lehtë për qeniet njerëzore, megjithatë, kjo mund të gjenerojë një nivel të caktuar të jetesës së ulur. Sot njerëzit kalojnë shumë më shumë kohë ulur para një kompjuteri, gjë që i bën ata më të ulur. Kjo gjeneron probleme muskulore si dhimbja e zakonshme e shpinës.Në mënyrë të ngjashme, platformat bie shumë në sy dixhitale gjithashtu promovojnë kohën e lirë; Kjo shihet kur njerëzit nëpër botë kalojnë shumë orë në ditë duke kontrolluar media sociale ose platforma të tjera (të tilla si shërbimet e transmetimit), duke i bërë ato më pak produktive. Kur flitet për platforma të ndryshme dixhitale, është e zakonshme të dëgjosh për vjedhjen e të dhënave ose për të drejtat e privatësisë; Sot shumë kompani të teknologjisë janë përballur me çështje etike për shkak të keq-trajtimit të të dhënave të përdoruesve. Po kështu, hapësirat dixhitale janë të prirura ndaj krimit kibernetik, i cili i referohet të gjitha krimeve që janë kryer përmes internetit, të tilla si shitja e paligjshme e armëve, pirateria e llogarive personale, ndër të tjera. Ekzistojnë teknologji, siç është inteligjenca artificiale (AI), që mund të paraqesin rrezik për mbijetesën e njerëzimit.Nga njëra anë, AI mund të përdoret si një armë; një grup apo qeveri terroriste mund të vendosë ta përdorë atë kundër vendeve të tjera. Nga ana tjetër, AI mund të dalë nga kontrolli njerëzor dhe të përbëjë një kërcënim. Teknologjitë gjithnjë e më shumë na largojnë nga natyra dhe, për këtë arsye, nga jeta reale në shumë aspekte. Për shembull, interneti ose realiteti virtual kanë sjellë një ndryshim të rëndësishëm në perceptimin e gjërave dhe mënyrën e shoqërimit, i cili bëhet përmes një ekrani.Megjithëse teknologji të tilla si rrjetet sociale na kanë sjellë më afër njohjes së botëve të tjera pa u larguar nga shtëpia, është e vërtetë që ky informacion mund të manipulohet lehtësisht, duke gjeneruar refuzim ose lloje të tjera diskriminimi dhe paragjykimi.
