Shkruan: Armend Harasanaj
“Kush përçan do përçahet” — kjo thënie, e rrallë në thellësinë e saj filozofike, është një “parullë e përjetshme” që rrënjët i ka në mençurinë popullore shqipe. Ajo nuk është thjesht një paralajmërim moral, por një ligj i pandryshueshëm që lidh veprën me pasojën, frymën me materien, dhe njeriun me universin.
Përçarja simbolizon veprat negative që lëmë pas në jetë: gënjeshtrat, tradhtitë, abuzimet, ose indiferencën. Thënia paralajmëron se asnjë vepër nuk mbetet e izoluar. Nëse hedhim gjemba në rrugën e të tjerëve, ata do të kthehen si një “pasqyrë” në rrugën tonë. Kjo nuk është një mallkim, por një ligj i thjeshtë i shkakësisë. “Si të bëni, ashtu të gjeni”. Nëse mbjellni urrejtje, nuk mund të pretendoni të korrni dashuri.
Shkatërrimi që shkaktojmë tek të tjerët është gjithmonë një pasqyrë e shkatërrimit tonë të brendshëm.
Në folklorin shqiptar, ky parim pasqyrohet në pafundësi legjendash. P.sh., në baladën “Halili dhe Hajria”, tradhtia e Hajrisë kthehet kundër saj si një fatkeqësi e pashmangshme. Ajo nuk dënohet nga njeriu, por nga vetë rregulli i natyrës. Edhe në mitologjinë ilire, perënditë e drejtësisë (si Zanat) konsideroheshin roje të këtij ekuilibri — askush nuk mund të ikte nga pasojat e veprave të veta.
Në një epokë të individualizmit ekstrem, ku egoizmi shpesh mburret si “të qenurit i zgjuar”, kjo thënie paraqet një kritikë sociale.
Njerëzit që shkatërrojnë natyrën (përçajnë Tokën me plastikë dhe gazra) po përjetojnë tashmë pasojat: ndryshimet klimatike, luftërat për ujë, shpërthimi i sëmundjeve.
Rrethet e dhunës (fizike, emocionale, ekonomike) krijojnë një cikël vdekjeprurës: dhuna e brezit të parë rrjedh në brezin e dytë.
Komunitetet që shtypin të dobëtit përfundojnë duke u rrënuar nga brenda (fragmentizimi,korrupsioni).
Në romanin “Kronikë në Gur”të Ismail Kadaresë, personazhi i qytetit të vjetër (një alegori për Shqipërinë) përjeton një “kthim të perçarjeve” të tij: urrejtja dhe izolimi që ka ushqyer për shekuj kthehen si një mallkim që e mbyll në vetmi.
Thënia nuk flet vetëm për ndëshkim, por edhe për shpresën: nëse mbjellim lule, do të korrim lule. Kështu, ajo fton në:
“Kujdes ndaj veprave që bëjmë”. Një fjalë e hidhur, një përçmim i fshehur, një vepër tradhtie— të gjitha janë “çeshtje” që do të kthehen.
Në vend që të kërkojmë të shkatërrojmë, mund të zgjedhim të ndërtojmë. Prandaj, thënia në fund është një mënyrë ekzistence: Jeta është një pasqyrë; çdo gjë që hedhim në të, na kthehet me kamatë.
“Kush përçan do përçahet” është një dekret lirie,duke na bërë të vetëdijshëm për fuqinë e veprave tona, na jep mundësinë të zgjedhim: të ndertojme ose rrenojme!?
