Metin Izeti
Kurbani, rituali thelbësor i Islamit që kryhet gjatë festës së Bajramit, është shumë më tepër se thjesht një veprim fizik i therjes së një kafshe. Ai është një simbol i fuqishëm, një metaforë e thellë për sakrificën në rrugën e idealit, të drejtësisë dhe të ndërtimit të një bote më të mirë për të gjithë njerëzimin. Thelbi i tij rrjedh nga historia e patundur e besnikërisë së Ibrahimit a.s. ndaj Perëndisë, një kujtim i përhershëm se sakrifica e vërtetë kërkon guximin për t’i dhënë fund asaj që na është e dashur, për një qëllim më të lartë. Ky akt i shenjtë nuk është fund, por një fillim: mishi i shpërndarë me dashamirësi për të varfërit, skamnorët dhe fqinjët, shndërrohet në një rrjetë solidariteti dhe barazie. Ai na kujton se besimi nuk është i plotë pa kujdesin për të tjerët, dhe se lumturia e festës duhet të ndahet me të gjithë, posaçërisht me ata në nevojë. Thelbi i tij spiritual dhe moral na fton të reflektojmë jo vetëm mbi besimin tonë ndaj Zotit, por edhe mbi përgjegjësinë tonë ndaj njerëzve dhe planetit. Ai sfidon çdo besimtar të pyesë veten: Çfarë ‘kurbani’ personal jam i thirrur të ofroj sot për të ndihmuar të tjerët, për të luftuar padrejtësinë, për të mbrojtur mjedisin, ose për të ndërtuar paqe? Në këtë kuptim, Kurbani bëhet një pasqyrë e gjallë e komunitetit ideal – ku sjellja individuale shërben për mirëqënien kolektive, ku përpjekjet tona për drejtësi dhe mirësi janë sakrificat më të çmuara që mund t’i ofrojmë Perëndisë dhe njerëzimit.
Rrënjët e Sakrificës: Testi i Ibrahimit a.s. dhe besimit të palëkundur
Historia themelore e Kurbanit, e rrëfyer në Kur’an (Sure Es-Saffat, ajetet 99-113), është epopeja e pejgamberit Ibrahim (paqja qoftë mbi të) dhe sakrificës së tij më të dashur, djalit Ismailit (paqja qoftë mbi të). Zoti e provoi Ibrahimin me një urdhër të tmerrshëm: të sakrifikonte djalin e vet për hasret, simbolin e çdo shprese dhe dashurie të tij tokësore. Përballë këtij provimi të paparë, reagimi i Ibrahimit dhe Ismailit është mësimdhënës:
Bindja Absolute: Ibrahimi nuk hezitoi, megjithëse zemra e tij padyshim po çahej. Ai e vendosi besimin tek Zoti mbi çdo gjë tjetër. “O biri im, unë në ëndërr po shoh se po të ther” (Kur’an 37:102). Ismaili, duke pasur të njëjtin besim të patundur, u përgjigj: “O ati im, bëj atë që të është urdhëruar!” (Kur’an 37:102). Kjo nuk ishte bindje verbale, por besim i thellë në dijeninë dhe drejtësinë e Krijuesit.
Sakrifica e Vërtetë: Sakrifica nuk ishte për t’u fituar diçka materiale, por për të përmbushur urdhrin e Zotit, për të provuar cilësinë e besimit dhe për t’ia nënshtruar vullnetin personal Atij Hyjnor. Kjo kërkonte humbjen e një gjëje të çmuar, të dashur.
Shpëtimi dhe Shpërblimi: Kur sakrifica arriti kulmin e saj, Zoti zëvendësoi Ismailin me një dash të madh. Ky akt nuk anuloi nevojën për sakrificë, por e transformoi atë nga një humbje njerëzore në një ritual simbolik dhe një dëshmi të madhërishme të mëshirës së Zotit. Sakrifica e Ibrahimit u pranua dhe u shpërblua shumëfish: “Dhe Ne e lamë për të [për Ibrahimin] në breznitë e mëvonshme: ‘Paqja qoftë mbi Ibrahimin!’ Kështu Ne i shpërblejmë bamirësit” (Kur’an 37:108-110).
Kurbani si metaforë: Nga rituali te sakrifica për ideale
Kurbani modern është pasqyra e kësaj sakrifice origjinale. Therja e kafshës nuk është qëllimi në vetvete, por një simbol i gjallë i disa parimeve kyçe që mund dhe duhet të përkthehen në planin personal dhe shoqëror:
Thyerja e Egos (Nefsit): Ashtu si Ibrahimi sakrifikoi atë që e donte më së shumti, Kurbani na fton të “thejmë” egon tonë, lakminë tonë, dëshirat tona mizore dhe interesat tona të ngushta personale. Sakrifica për idealin fillon me sakrificën e vetes së keqe që na pengon të veprojmë për të mirën e përgjithshme.
Vullneti për të flijuar të përkohshmen për të përjetshmen: Ibrahimi humbi (në planin simbolik) djalin për një kohë, por fitoi miratimin e përjetshëm të Zotit dhe një testament për gjithë njerëzimin. Për të ndërtuar një botë më të mirë, shpesh duhet të sakrifikojmë kohë, burime, komoditet, status për të siguruar përparësi më të larta: drejtësi, barazi, mjedis të shëndetshëm, paqe.
Bindja ndaj Parimit, jo ndaj Pasionit: Ibrahimi nuk veproi nga zemërimi, urrejtja apo pasioni i verbër, por nga bindja ndaj një parimi të lartë (urdhri i Zotit). Sakrifica për të mirën e përgjithshme kërkon veprim të udhëhequr nga parimet e drejtësisë, dëshmisë (“emr bil ma’ruf ve nehj anil munker” – urdhëri për të mirën dhe ndalimi nga e keqja), dhe mëshirës, jo nga emocionet e çastit ose interesi i grupit.
Shpërndarja dhe Solidariteti: Një pjesë e madhe e mishit të Kurbanit shpërndahet për të varfërit, fqinjët dhe nevojtarët. Hadithi thekson: “Hani nga ai, ushqeni të varfërit dhe dhuroni” (Buhariu). Kjo është metafora e fuqishme e solidaritetit dhe drejtësisë shoqërore. Ndërtimi i një bote më të mirë kërkon shpërndarjen e burimeve, uljen e pabarazive, dhe kujdesin aktiv për ata që janë në nevojë. Sakrifica jonë përfshin edhe dorëheqjen nga tepricat për të ndihmuar të tjerët.
Vullneti për të Vepruar: Sakrifica nuk është thjesht ndjenjë apo dëshirë. Ibrahimi a.s. veproi. Kurbani është një veprim konkret. Sakrifica për të mirën e përgjithshme kërkon veprim: angazhim civil, punë vullnetare, mbështetje për shkaqe të drejta, zë kundër padrejtësisë, investim kohor dhe mendor në zgjidhje.
Nevoja për sakrificë: Motor i ndryshimit për një botë më të mir
Asnjë ndryshim i thellë shoqëror, asnjë përparim drejt një bote më të drejtë, më paqësore dhe më të qëndrueshme nuk ka ardhur pa sakrifica. Metafora e Kurbanit na kujton këtë realitet të papërshkueshëm:
Sakrifica e Komoditetit: Për të luftuar ndryshimet klimatike, duhet sakrifikuar disa zakone konsumiste, udhëtime të tepërta, varësi nga energjitë fosile. Kjo është “therja” e komoditetit ton të përditshëm për një mjedis më të shëndetshëm për gjeneratat e ardhshme.
Sakrifica e Privilegjit: Për të ndërtuar shoqëri më të barabarta, ata që kanë privilegje (racore, ekonomike, gjinore) duhet të jenë gati të “thejnë” (sakrifikojnë) disa nga këto përfitime të tyre individuale ose grupore për të krijuar sisteme më të drejta dhe mundësi të barabarta për të gjithë. Ashtu si mishi shpërndahet, burimet dhe mundësitë duhet të ri-shpërndahen në mënyrë më të drejtë.
Sakrifica e Kohës dhe Energjisë: Punëtorët socialë, mjekët në zonat e luftës, mësuesit në zonat e varfra, aktivistët për të drejtat e njeriut – të gjithë ata sakrifikojnë kohën, energjinë dhe shpesh sigurinë e tyre personale për të ndërtuar hapësira të një bote më të mirë. Kjo është sakrifica aktive, e përditshme.
Sakrifica e Heshtjes: Të ngresh zërin kundër padrejtësisë, korrupsionit apo shtypjes, madje kur kjo të kërcënon ty personalisht, është një formë e lartë sakrifice. Është “therja” e heshtjes dhe indiferencës për të mbrojtur të vërtetën dhe të dobëtit. Muhammedi (paqja dhe bekimet qofshin mbi të) tha: “Kush nga ju sheh diçka të keqe, le ta ndryshojë me dorë; nëse nuk mundet, me gjuhë; nëse nuk mundet (as kështu), atëherë me zemër (duke e urryer atë) – dhe ky është niveli më i dobët i besimit” (Muslimi). Çdo hap aktiv kundër “së keqes” kërkon një farë sakrifice.
Sakrifica e “Ismailit” Tonë: Secili prej nesh ka një “Ismail” – diçka që e dashurojmë thellë, por që ndonjëherë duhet të “sakrifikohet” (rregullohet, kufizohet, ose braktiset) për një qëllim më të lartë: një karrierë tepër kërkesëse që dëmton familjen, një ambicie personale që shkel të drejtat e të tjerëve, një dashuri egoiste që shkakton dhimbje. Një botë më e mirë kërkon individë të gatshëm për këto sakrifica të thella personale.
Historia njerëzore dhe tradita islame janë plot shembuj që ilustrojnë këtë metaforë:
Haxheri (paqja qoftë mbi të): Nëna e Ismailit, e lënë në shkretëtirën e Mekës me foshnjën, vrapoi në mes të shkëmbinjve (Safa dhe Merve) duke kërkuar ujë. Sakrifica e saj, ankthi i saj dhe vullneti i saj i palëkundur u shpërbluan me burimin e ujit të Zemzem-it – një burim jetëdhënës që u bë themeli i vendbanimit të Mekës. Sakrifica e saj për djalin e saj hodhi themelet për një qytet të shenjtë.
Migrimi (Hixhreti): Muhammedi (paqja dhe bekimet qofshin mbi të) dhe shokët e tij u detyruan të braktisnin shtëpitë, pasurinë dhe fisin në Mekë – sakrificë e madhe personale dhe shoqërore – për të ruajtur besimin dhe për të ndërtuar një shoqëri të re të bazuar në parimet islame në Medinë. Kjo sakrificë kolosale çoi në lindjen e një civilizimi të ri.
Nga Mahatma Gandhi dhe sakrifica e tij personale për paqen, tek Martin Luther King Jr. dhe sakrifica e jetës së tij për barazinë racore, tek luftëtarë të paemër që kanë dhënë lirinë ose komoditetin e tyre për lirinë e të tjerëve – të gjithë janë shembuj të sakrificës për një ideal më të lartë, një botë më e drejtë. Ata “flijuan” Ismailin e tyre personal për një të mirë më të madhe kolektive.
Kurbani nuk përfundon me therjen e kafshës. Ai fillon me atë simbol. Mishi shpërndahet, njerëzit bashkohen, nevojat plotësohen. Sakrifica e vërtetë për të ndërtuar një botë më të mirë nuk është një akt i vetëm, dramatik dhe final. Ajo është një proces i vazhdueshëm, një gatishmëri për të “therur” gjërat që na pengojnë ne personalisht dhe shoqërisht nga arritja e potencialit tonë më të mirë.
Metafora e Kurbanit na thotë: Të sakrifikosh nuk do të thotë vetëm të humbasësh. Do të thotë të lësh hapësirë për diçka më të mirë, më të madhe, më të qëndrueshme. Do të thotë të vësh parimin dhe të mirën e përgjithshme mbi dëshirën dhe interesin personal. Do të thotë të veprosh me vullnet, me guxim dhe me kujdes për të tjerët.
Ashtu si Zoti e shpëtoi Ismailin dhe e shpërbleu Ibrahimin, sakrificat tona të ndërgjegjshme, të frymëzuara nga dashuria për drejtësi, paqe dhe mirëqenien e të gjithëve, do të çojnë në shpëtimin tonë kolektiv dhe në shpërblimin e një bote më të mirë – një botë që nuk është thjesht një ëndërr, por një realitet që ne mund ta ndërtojmë me sakrificën tonë të përditshme, të frymëzuar nga thelbi i përjetshëm i Kurbanit. Le të mos harrojmë kurrë: Për të kthyer ëndrrën për një botë më të mirë në realitet, sakrifica nuk është një opsion, ajo është parakusht.
