Kemi pasur pasoja nga mbylla e vendpagesave, por në punë i kemi mbajtur të gjithë punëtorët. Në kohën kur ekonomia po përballet me sfida të vërteta për shkak të krizës kovid, bastoret sportive në vend kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm për buxhetin vendor në muajt pas hapjes nga ora policore. Njeriu i parë i Asociacionit të bastoreve sportive, Vasko Ilievski në një intervistë për Faktor ka thënë se vetëm nga muaji maj e deri në fund të muajit gusht ata kanë dhënë kontribut me 600 milion denar në buxhetin shtetëror, në të gjitha bazat e punës. Në mënyrë plotësuese në industrinë e lojërave të fatit janë të punësuar thuajse 8.000 persona, rreth 4500 vetëm në bastore, ndërsa e tërë industria përkrah rreth 54.000 vende të punës. Para krizës propozohej një ligj i ri për lojërat e fatit me të cilën parashikohej largimi i objekteve nga qendra arsimore dhe edukative. Ilijevski është kategorik se edhe pse një ligj i këtillë nuk parasheh mbylljen, de fakto kjo gjë do të ndodh. Ka thënë se si shtet, më së paku na duhen zgjidhje ligjore që i mbyllin degët e ekonomisë, tani na duhet përkrahje e fuqishme shtetërore dhe bashkëpunim i përbashkët i cili do ta mbaj në këmbë ekonominë dhe do të ndihmoje që sa më shpejt dhe me sa më pak pasoja ta tejkalojmë krizën dhe t`i minimizojmë efektet nga ajo.
Kriza kovid seriozisht e goditi sektorin e biznesit gjithandej nëpër botë, por edhe te ne. Më vënien e restrikcioneve në fillimin e krizës, ju, bashkërisht me industrinë shërbyese, ishit industritë e para që u mbyllën si pjesë e masave për preventivë për mbrojtje nga përhapja e virusit. Çfarë pasoja kishte mbyllja e punës ndaj industrisë së lojërave të fatit në bastore?
Ilijevski: Bastoret sportive ishin ndër subjektet e para ekonomike që u prekën nga masat restriktive të Qeverisë. Fillimisht u soll vendim që bastoret sportive të punojnë me orar të shkurtuar, por shpejt më pastaj, me 14 mars, bastoret u mbyllën tërësisht. Kemi ngelur të mbyllura deri me 13 maj, kur Qeveria mori vendim për hapjen e sërishme të vendpagesave të organizatorëve të lojërave të fatit në bastore, me protokolle të veçanta për punë. Por, puna e bastoreve edhe para mbylljes ka qenë dukshëm e rënduar.
Pandemia e cila e goditi botën i anuloi garat sportive, dhe kështu praktikisht nuk kishte plasman për lojtarët tanë. Humbje të mëdha të industrisë nga Kriza Kovid u reflektua gjithandej në botë dhe me të vërtet do të nevojitet një kohë e gjatë që të kompensohen. Në një kontekst lokal, anëtarët e ABM edhe përskaj “goditjes” treguan përgjegjësi të lartë shoqërore dhe mirëkuptim të plotë për vendimin e Qeverisë për mbyllje, si mënyrë preventive nga përhapja e virusit në vend. Ne në asnjë moment nuk kemi bërë presion, përkundrazi edhe si Asociacion edhe si anëtare në mënyrë individuale kemi ofruar ndihmë dhe kemi vepruar përmes projekteve me përgjegjësi shoqërore.
A keni bërë përllogaritje se sa i ka kushtuar industrisë mbyllja e vendpagesave?
Ilijevski: Gjithsesi, humbjet nga mospuna për ne janë të mëdha, por në të njëjtën kohë janë aq të mëdha edhe humbjet në arkën shtetërore të cilat në kushte normale i kemi bërë pagesat mbi baza të ndryshme. Para së gjithash do të doja të potencoja se me 13 maj, anëtarët e ABM i kthyen në vendet e punës të gjithë të punësuarit e tyre, investuan dhe vazhdojnë të investojnë mjete shtesë për përshtatjen e plotë të objekteve me protokollet dhe masat për mbrojtje nga përhapja e koronavirusit. Ata parashohin edhe uljen e dukshme të kapaciteteve të cilat i kanë në dispozicionin e vizitorëve, por jo edhe uljen e vendeve të punës.
Ne kemi bërë llogari se me sa para kemi kontribuar në buxhetin shtetëror nga hapja e sërishme nga 13 maj deri me 31 gusht të vitit 2020. Bëhet fjalë për një shumë prej më shumë se 600 milion denar nga të gjitha bazat e punës. Kontribut i veçantë prej 20 % plus 3 %, tjetër kontribut i veçantë nga 4 % për bastoret onlajn, tatimi personal për lojërat e fatit, tatim personal për qira, kontribute për paga, TVSH e paguar për shtetin, TVSH e paguar ndaj furnitorëve, akontacione nga tatimi në fitim.
Para krizës, aktuale ishin propozim ndryshimet e Ligjit për lojërat e fatit me të cilat parashikohej dislokimi i objekteve ku realizohen lojërat e fatit, gjegjësisht largimi i tyre nga shkollat, fakultetet, universitetet. Dhe atëherë ishit të zëshëm në mbrojtjen e qëndrimeve se kjo gjë do të ishte shkatërruese edhe për industrinë edhe për shtetin. Kriza kovid, por edhe procesi zgjedhor e anuloi debatin për ndryshimet në ligj. Tani, a prisni që Qeveria e re të ketë veshë? Deri ku është procesi?
Ilijevski: Ne, shpesh herë e kemi përmendur faktin se industria e lojërave të fatit është një impuls i fuqishëm për ekonominë e shtetit. Ne jemi industri që paguan tatime të mëdha, kontribuon me gjithsejtë një e katërta e një miliard euro në buxhetin shtetëror. Konkretisht, industria e lojërave të fatit ka 4 % pjesëmarrje në bruto produktin shoqëror. Në buxhetet republikane dhe lokale në vitin 2018 janë futur gjithsejtë 253 milion euro fal punës tonë. Këto janë para që shfrytëzohen direkt për nevojat e të gjithë qytetarëve në shtet.
Industria jonë ndikon pozitivisht edhe ndaj zhvillimit të degëve tjera të ekonomisë përmes rritjes së vëllimit të prodhimit të furnitorëve të saj, ose më konkretisht industrisë së prodhimit të mobiljeve, mjeteve elektrike, mjeteve kompjuterike dhe të telekomunikacionit, zhvillimit të soutverëve, furnizimit dhe mirëmbajtjes së parkut hekurudhor dhe të ngjashme. Këto janë para që futen në degë tjera dhe kontribuojnë për zhvillimin ekonomik në vend. Njëherit, industria e lojërave të fatit ka të punësuar thuajse 8.000 njerëz, ose rreth 4.500 vetëm për organizatorët e lojërave në bastore, ndërsa e tërë industria përkrah rreth 54.000 vende të punës.
Edhe pse de jure një ligj i tillë nuk parasheh mbylljen, de fakto kjo gjë do të ndodh. Kjo gjë do të nënkuptonte fshirjen e një dege të plotë të ekonomisë, mijëra njerëz do të ngelin pa punë, ndërsa shteti do të humbiste mjete të cilat mbi baza të tatimeve dhe kontributeve tjera futen në arkën shtetërore. Në mënyrë plotësuese, ky propozim vendim nga industria e rregulluar do të krijoje një industri të parregulluar dhe do ta hap rrugën e basteve ilegale. Vendet që u përcaktuan për ndalesën e lojërave të faktit, kontribuuan për krijimin e tregut të zi. Shembuj të tillë kemi në fqinji, ku në tërësi u ndaluan lojërat e fatit, por bastoret, e këtu do të përmendja edhe format tjera të lojërave të fatit, edhe më andej vazhduan që të organizohen, por në mënyrë ilegale. Me këtë, arka shtetërore pëson humbje, lojtarët vihen nën rrezik dhe hapet tërë një sferë e re e aktiviteteve ilegale. Ne kemi një industri të shkëlqyeshme të rregulluar me ligje precize dhe pa zona të hirta. Kjo nuk bën që të prishet dhe ne ndaj një ligji të tillë do të reagojmë ashpër.
Nga ana tjetër, vendet evropiane as që mendojnë për ndalesë. Ne jemi vendi që synim e ka Bashkimin Evropian dhe kjo nënkupton se duhet që ta ndjekim rregullativën evropiane dhe ligjet që nënkupton rregullim cilësor të lojërave të fatit. Në asnjë vend anëtar të BE-së një ligj i këtillë ashtu si u propozua nuk ekziston dhe vlerësoj se kjo gjë nuk duhet që të bëhet rast as tek ne.
Në mënyrë shtesë, nga kjo perspektivë, me krizën kovid e cila e goditi fuqishëm ekonominë shtetërore, mendoj se një zgjidhje e këtillë ligjore do të kishte pasoja të parikuperueshme. Unë besoj se kjo Qeveri nuk do të bëje diçka që nënkupton goditje shtesë për ekonominë, ashtu ashtu edhe në kohën e pasojave të mëdha të krizës. Neve tani si shtet, më së pakti na duhen zgjidhje ligjore që mbyllin degë të ekonomisë, përkundrazi na duhet përkrahje e fuqishme shtetërore dhe bashkëpunim i përbashkët që do t`i mbaje në këmbë ekonominë dhe do të ndihmoje që sa më shpejt dhe me sa më pak dhimbje bashkërisht ta tejkalojmë krizën dhe t`i minimizojmë efektet nga ajo.
Sipas raporteve të Entit për punësim, disa mijëra të punësuar mbi baza të ndryshme kanë ngelur pa punë qysh nga fillimi i krizës. Ishit të mbyllur, të punësuarit qëndruan në shtëpi. A keni shkarkuar të punësuar dhe si patët sukses që gjatë muajve të kaluar t`ia paguani pagat punëtorëve?
Ilijevski: Nuk ishte e lehtë që t`i përgjigjemi sfidës. Keni të punësuar nga të ardhurat e të cilave varen familje të tëra. Nga ana tjetër, as që e dini se sa do të zgjasë pandemia, as që e dini se sa kohë do të ngelni të mbyllur. Ne kemi aplikuar për përkrahje qeveritare për pagesat e pagave për muajt prill, maj dhe qershor. Por pagesën e muajit mars dhe kontributet ndaj shtetit i kemi paguar në tërësi edhe pse nuk kemi punuar thuajse më shumë se gjysmën e muajit. Nuk kemi shkarkuar asnjë të punësuar dhe jemi krenar me atë se kemi arritur që të përballemi me këtë periudhë të vështirë. Me këtë kemi dhënë edhe përkrahje të madhe për qytetarët dhe Qeverinë në tentimet për të ruajtur vendet e punës.
Nga aspekti i ndryshimeve që i përmendëm, arsyetimi se pse po kërkohet pengimi i zhvillimit të varësisë nga bastet tek të rinjtë. Si e interpretoni ju këtë dhe cili është propozimi i juaj konkret si preventivë?
Ilijevski: Në pajtim me Ligjin ekzistues, çështja për ndalesën e pjesëmarrjes së adoleshentëve në lojërat e fatit dhe futje në hapësirat ku realizohen lojërat e fatit është në tërësi e rregulluar. Në nenin 20 qëndrimi 1 nga Ligji shkruhet se persona më të rinj se 18 vjet nuk mundet që të marrin pjesë në lojërat e fatit, ndërsa dënimet për mos respektimin e këtij neni janë të mëdha. Më lejoni të theksoi se ne nuk kemi asnjë interes që në objektet tona të futen të rinj nën 18 vjet. Me përpikëri e kemi respektuar ligjin, ndërsa si Asociacion jemi të përgatitur që të pranojmë edhe kontroll më të rreptë dhe dënime më të rrepta për shkeljen e këtij ligji. Ne jemi për baste të përgjegjshme, të sigurta dhe mjedis të sigurt për lojtarët tanë dhe mjedis të qëndrueshëm profesional për industrinë tonë. Drejtimi tek i cili duhet të mendojmë nuk është ligji, por shembulli sipas vendeve të Bashkimit Evropian, përfshirja në organizatat profesionale dhe individ dhe zhvillimi i programeve për edukim dhe preventivë, si dhe zhvillimi i programeve e të ashtuquajturës rregullim i përgjegjshëm i lojërave të fatit.
Pikërisht në atë drejtim, ne shumë shpejt nën sloganin Luaj Përgjegjshëm do të nisim një kampanjë për ngritjen e vetëdijes për baste të përgjegjshme. Duam të tregojmë në atë se bastet sportive janë mënyrë e lojës dhe zbavitjes, shoqërimit me shok dhe jo mënyrë e jetës dhe zgjidhjes së problemeve ekzistenciale. Përskaj besimeve tek disa se industria e jonë ka interes nga lojtarët që harxhojnë shumë dhe krijojnë varësi, realiteti është krejt tjetër. Industria aspak nuk ka interes nga lojëra të tilla dhe fuqishëm e stimulon lojën për zbavitje me investime të vogla dhe me këtë edhe mirëmbajtjen e tërë kësaj dege të ekonomisë.
