Nga prof. Metin Izeti
Feja ka qenë shtylle e pandryshueshme e civilizimit njerëzor për mijëra vite, duke shërbyer si burim kuptimi, identiteti, etike dhe bashkësie. Megjithatë, në pragun e shekullit XXI, era jonë e shpejtuar nga globalizimi, revolucioni dixhital dhe dinamikat sociale të reja, po hedh poshtë çdo nocion të statikitetit. E ardhmja e fesë në botë nuk është një pikë e vetme, por një peizazh i ndërlikuar, i pikturuar me tendenca të kundërta dhe transformime të pashmangshme. Duke parë përtej horizontit, disa drejtime kryesore dhe sfida dalin në pah, duke e përcaktuar fytyrën e spiritualitetit njerëzor në dekadat që vijnë.
Në nivel global, një nga ndarjet më të theksuara do të jetë gjeografia e besimit. Ndërsa Evropa Perëndimore dhe pjesë të tjera të botës vazhdojnë rrugën e sekularizimit të thelluar – me rënie të dukshme në praktikat fetare tradicionale dhe rritje të grupeve “pa fe” (nonët) – rajone të tjera kane një rritje të fuqishme demografike. Afrika Subsahariane, pjesë të Azisë dhe Amerikës Latine janë prirë të jenë forcat lëvizëse të së ardhmes fetare. Fetë si Islami dhe Krishtërimi (veçanërisht pentekostalizmi dhe lëvizjet evangjelike) do të përhapen kryesisht për shkak të shkallëve të larta të lindjeve dhe vitalitetit të tyre në këto kontekste. Shtetet e Bashkuara, me kulturën e saj unike, mbetet një studim rasti i polarizimit me një rritje te konsiderueshme te “nonëve” ndërkohë që grupet fetare konservatore do te ruajnë angazhimin dhe ndikimin e tyre të fuqishëm politik dhe social.
Kjo ndarje gjeografike shoqërohet nga një transformim i thellë në mënyrën se si individet e jetojnë besimin. Ne jemi dëshmitarë të lindjes së një “religjioziteti të personalizuar”. Më pak njerëz ndjekin me striktësi dogmat dhe praktikat e një tradite të vetme. Në vend të kësaj, ata zgjedhin lirisht elementë nga disa tradita, duke kombinuar praktika lindore me etikë perëndimore, ose duke krijuar besime krejtësisht të personalizuara që u shërbejnë nevojave të tyre individuale. Ky fenomen është i lidhur ngushtë me rritjen e “spiritualitetit pa fe”. Kërkimi për kuptim, qetësi të brendshme, lidhje me të tjerët dhe me natyrën shprehet gjithnjë e më shumë përmes meditimit, praktikave të vetë-kujdesit si ‘mindfulness’, ekologjisë së thellë, ose pjesëmarrjes në lëvizje shoqërore, duke kaluar jashtë kornizave tradicionale fetare. Për shumë, veçanërisht brezat e rinj, ky është rruga e vërtetë drejt kuptimit ekzistencial.
Teknologjia si motor i epokës sonë, po rishkruan gjithashtu hapësirën fetare. Interneti ka bërë të mundur formimin e komuniteteve fetare virtuale, ku besimtarët nga e gjithë bota mund të adhurojnë, diskutojnë dhe ndajnë besimin në kohë reale, duke kaluar kufijtë fizikë. Megjithatë, teknologjia sjell edhe sfidat thelbësore. Ngritja e Inteligjencës Artificiale (IA) shtron pyetje filozofike dhe teologjike të paparashikuara: A mund të ketë një makinë ndërgjegje? Çfarë ndodh me konceptin e shpirtit njerëzor në epokën e transhumanizmit? Si ndikon zbulimi i jetës jashtë Tokës në perceptimin tonë për vendin e njerëzimit në univers? Përgjigjet ndaj këtyre pyetjeve do të formojnë jo vetëm fene, por edhe etikën dhe identitetin tonë kolektiv.
Në sfërën publike, roli i fesë mbetet i ndërlikuar dhe shpesh kontestues. Në shumë pjesë të botës, si Lindja e Mesme, Indi ose edhe në debatet politike në SHBA, feja vazhdon të jetë një forcë e fuqishme për formimin e identitetit kombëtar dhe lëvizjen e politikave. Në të njëjtën kohë, migrimi dhe globalizmi kanë krijuar shoqëri gjithnjë e më të diversifikuara fetarisht. Ky pluralizëm kërkon më shumë se thjesht koekzistencë; kërkon dialog të vërtetë ndërfetar, tolerancë aktive dhe kërkime të reja për harmoni shoqërore. Sfidat nuk janë të vogla: ekstremizmi që përdor fenë si mjet për të justifikuar dhunën mbetet një kërcënim i vazhdueshëm, ndërsa tensioni midis shkencës dhe disa interpretimeve fetare– rreth temave si evolucioni, ndryshimet klimatike apo etika biomjekësore – vazhdon të ndajë shoqëritë.
Duke parë drejt së ardhmes, është e qartë se feja nuk është në prag të zhdukjes Përkundrazi, ajo është në një proces të thellë transformimi. Do të shohim një botë ku divergjenca fetare ndërmjet rajoneve do të thellohet, ku diversiteti i praktikave dhe besimeve individuale do të bëhen norma, dhe ku institucionet tradicionale do të luftojnë për t’iu përshtatur shpejtësisë së këtyre ndryshimeve. Spiritualiteti, në formën e tij të personalizuar dhe jo-organizuar, ka të gjitha mundësitë për tu rritur.
Si përfundim, e ardhmja e fesë në botë nuk është e shkruar në gur. Ajo do të konturohet nga forcat e kundërta të globalizimit, ndikimit transformues të teknologjisë dhe kërkimit të përhershëm njerëzor për kuptim dhe lidhje në një botë gjithnjë e më komplekse. Edhe pse format tradicionale mund të dobësohen ose të riorganizohen, dëshira njerëzore për të kuptuar misterin e ekzistencës dhe për t’u lidhur me diçka më të madhe se vetja – qoftë ajo e quajtur Zot, Universi, Natyra ose Vetëdija – mbetet një konstante e thellë e konditës njerëzore. E ardhmja, pra, nuk i përket as sekularizmit të plotë, as një ringjalljeje tradicionale, por një peizazhi të pasur, të ndryshëm dhe gjithmonë në lëvizje të shprehjeve spirituale, që reflekton larminë dhe dinamikën e vetë jetës njerëzore në shekullin XXI.
