Ismail BARDHI
“E sikur të kishim dashur Ne, do t’i tregonim ty se kush janë ata, e do t’i njihje konkret, po me siguri do t’i njohësh përmes mënyrës së fjalës së tyre, e Allahu i di veprat tuaja.”
(Kur’ani: Muhammed, 30)
Nëse është e vërtetë se në lojë mund të riprodhohet e tërë përmbajtja e përshpirtshme e botës, siç pohon Herman Hesse, atëherë bota e lojës nuk josh vetëm për shkak të thellësive të saj të fshehura, e as për sprovën e zgjatjes njerëzore, por më së shumti për shkak të shprehisë kokëfortë se loja i kundërvihet unitetit të jetës së njeriut dhe praktikës aktive të tij. Nën ndikimin e strukturave ideologjike/revolucionare dhe pragmatike të shoqërisë bashkëkohore, që e mbështesin frymën e korruptueshme të pafytyrësisë dhe pandjeshmërisë së botës teknokrate ndaj vlerave të individuales dhe subjektives, loja është e detyruar të jetë ajo që nuk është sipas natyrës së saj të pavarur dhe thelbit të saj të pakapshëm. Tendencat për standardizim, stereotipitet dhe paqartësi e kanë përthithur pjesën më të madhe të aspiratave të njeriut modern, por megjithatë kanë ngelur mjaft të larguara edhe nga praktika krijuese, edhe nga shumësia e botës së lojës.
“Ndryshimet” e kohëve të fundit në Iranin e sotëm (mendoj në 40 vitet e fundit), përfshirë këtu edhe “lojën” e fundit me flamurin e tij (ku u fshi la ilahe il-lallah) ma përkujtuan fjalën përgjegjësi, pra nëse duhet të merrem me këtë çështje, sepse kohën e fundit aq shpesh po përsëriten gjëra të natyrave të ndryshme – nuk e kam fjalën për prishjen e natyrës, ndotjen e ujit dhe atë se nuk dimë se çka pimë, se sa për qind ka plastikë dhe gëlqere në ushqimin që e hamë, as për virusin e dirigjuar – përfshirë edhe ndryshimet e mëdha shoqërore, kur dihet se dikur pas çdo ndryshimi qindra mijëra njerëz janë zhdukur pa nam e nishan, kurse sot nga dertet e mëdha vdekjen kemi filluar ta mendojmë si shpëtim. Sidoqoftë, këtu shtrohet ajo pyetja të cilës dua t’i përgjigjem disi me/pa gabime, por me rëndësi është që të dëshmoj se nuk jam i kënaqur dhe se në fakt jam i shqetësuar. Konkretisht shqetësimin e kam për fenë, besimin për të cilat ditë e natë flasim se janë shpëtim, e në anën tjetër paraqitjet e ndryshme krijojnë dyshim dhe pikëpyetje të madhe: çka deshën, apo çfarë duan të bëjnë këta dy pleq, dikur Homeini, tani Gyleni!? A thua vallë ata ishin/janë të vetëdijshëm se çfarë do të ndodh(te)?
Homeini(zmi)
Si (nuk) u paraqit ajo lëvizje që më pastaj u shndërrua në fuqi politike sunduese shtetformuese dhe disi fshirëse e një perandorie shumë të lashtë, siç ishte asokohe mbretëria e Shahut? Nga ky prizëm duhet pranuar se dikush na mashtroi neve asokohe, sipas asaj shprehjes së përhershme të pleqve tanë: hip se të vrava zbrit se të vrava. Por, sidoqoftë, edhe “mbretëria” jonë socialiste e ish-Jugosllavisë ishte e tillë që mëtonte se i mbron të drejtat e njerëzve, sidomos në Afrikë e Azi, përmes luftës së proletariatit kundër mbretërive dhe sundimeve kapitaliste. Edhe ne “muslimanët” ishim shumë “të gëzuar” për arsye të figurës së Homeinit, i cili kishte një paraqitje të ngjyrosur me ngjyrën e fesë – dhe bëri revolucion; kjo vlen sidomos për ne muslimanët “jugosllavë” që çmendeshim pas revolucioneve, përfshirë edhe atë socialist/komunist. Kjo si paradoks, sepse asnjëherë as që e kam dëgjuar e as që është biseduar te ne në atë kohë për ndonjë shprehje që burimin e kishte në revolucionin e vëllazërim-bashkimit, si p.sh.: shtet apo sundim. Këto për ne ishin si një rrufe e cila e përfaqësonte Islamin “e burgosur” dhe muslimanët “e shtypur”, “të kontrolluar”, dhe pa marrë parasysh se fraza madhore ishte “vëllazërim-bashkimi” dita-ditës dëshmohej se kjo dhe të ngjashmet ne fakt ishin pallavra, ose fraza boshe. Kjo vlen sidomos për ne shqiptarët, sepse kishte një diskriminim të madh ndaj nesh, që nga perspektiva e sotme e imja ka qenë një dobësi e atëhershme, sepse e kishim harruar se ne vetë si shqiptarë jemi përgjegjës për atë “dobësi”, e megjithatë vazhdonim me atë avazin tonë të përhershëm se të tjerët janë fajtorë; se të tjerët na kanë lënë pa shkollë; se të tjerët na kanë lënë pa shtëpi… Revolucioni në fjalë “përkrahej” nga ish-sistemi ku jetonim, ndërsa ne e duartrokisnim duke lexuar dhe shikuar ndonjë fotografi nëpër gazeta dhe televizionin “kuq” e zi.
Në lidhje me të ne harruam t’i bëjmë pyetjet më të rëndësishme: si dhe pse u paraqit Revolucioni i plakut të dashur dhe shumë simpatik fetar, pikërisht në kohën kur, sipas të dhënave të njohura botërisht, shahu i Iranit kishte filluar si i tërbuar të bënte ndryshime të mëdha, sidomos në aspekt të furnizimit me armatim, natyrisht të blerë nga shtetet e ndryshme?! Me keqardhje e them se edhe ky revolucion ishte nga ato lëvizje prapa të cilave ka qëndruar “dikush”, ose që ka qenë i përgatitur nga “dikush”. Duhet kujtuar edhe skenën “mrekulluese”: kalimin e Homeinit nga Iraku në Paris, dhe fluturimin nga Parisi si shpëtimtar në Teheran, ku u prit me një pritje të përgatitur që u shndërrua në një fuqi të mbinatyrshme. Shiizmi natyrisht se i jep peshë të veçantë klerikut musliman dhe atë e konsideron si njeri me një përgjegjësi shumë më të lartë, sepse ai merr përsipër interpretimin dhe zhvillimin e përgjegjësisë së shenjtë të përcjelljes së fesë dhe praktikës së fesë. Këtu nuk do të merrem me imamologjinë, por me anën formale të kësaj forme shtetudhëheqëse që me vite është duke bërë lëshime dhe gabime. Ndër gabimet fetare është edhe ajo që asnjëherë nuk u shpreh dëshira për mirëkuptim, por pushteti u mor me qëllimin që të forcohet një fe ideologjike revolucionare, që për Islamin ka qenë dhe mbetet një “lojë” apo keqpërdorim i emanetit të Zotit. Ky lloj i udhëheqjes fetare të shtetit ka paralelen e vet te Vatikani. Dhe pastaj vijoi ajo që ishte një luftë e përgjakur midis Iranit dhe Irakut, apo thënë më mirë midis muslimanëve.
Siç u tha më sipër, në fillim Jugosllavia e atëhershme këtë revolucion e ndiqte me kujdes, dhe gazetat me tirazhin më të madh, si “Borba”, “Politika” etj., shkruanin rregullisht për të:, saqë kjo e fundit kishte edhe një fejton të veçantë. Por fillimi i zhbërjes së sistemit në ish-Jugosllavi filloi me një luftë të veçantë, krahas asaj kulturore-politike, d.m.th. një praktikë e despotizmit, gjegjësisht e burgosjes së njerëzve jashtë të gjitha normave, dhe kjo e krijoi një atmosferë kinse muslimanët e Jugosllavisë mundoheshin ta prishin vëllazërim-bashkimin dhe se ishin kundër institucionit zyrtar musliman duke kërkuar shtet islamik në Jugosllavi. Kjo ishte “arsye” që një numër muslimanësh u morën nën hetime, dhe pati edhe burgosje të disa personave, që më pas morën pozita shtetërore. Besoj se e vëreni një paradoks këtu, e para, nuk kishte baza ligjore për diçka të tillë: kishte liri të shkrimit, liri të mendimit, e në anën tjetër ndodhi procesi i njohur ndaj njerëzve që përpos se kishin një simpati ndaj revolucionit islamik, por jo simpati mbi të cilën mund të mbështetej një lëvizje e kohës së atëhershme, gjegjësisht e kohës së sotme, nuk kishin as fuqi e as që mëtonin për politikë fetare. Këtu kishte edhe një paradoks shumë qesharak: numri i muslimanëve shqiptarë ishte shumë më i madh, por dënimi i tyre bëhej në baza marksiste-leniniste, kurse në Bosnjë për fundamentalistë-islamistë. Shumë më tepër kishte anëtarë komunistë në Bosnjë, sesa në mesin e shqiptarëve (natyrisht, pa përfshirë Shqipërinë), por ja që “burrat” e planifikimit, ose planifikuesit e lëvizjeve kishin vendosur kësisoj. A u realizua “qëllimi i fshehur” i këtyre? Po, sepse urrejtja dhe padrejtësia u bënë të vazhdueshme dhe të arsyeshme duke fajësuar dhe në të njëjtën kohë duke krijuar edhe “fundamentalistë” (mjekroshë), por edhe marksistë, stalinistë me mustaqe të veçanta. Pra revolucioni sovjetik merrej me “mustaqet” e Stalinit, kundrejt mjekrave të revolucionit islamik.
Ja tani kohën e fundit shohim lëvizje “ndryshimesh” në drejtim krejtësisht të kundërt, por edhe kësaj radhe pyetja është nëse njerëzit janë të vetëdijshëm, fjalën e kam për prishjen, shkatërrimin material të shtetit, ose mos vallë ata që e “përgatitën” Revolucionin Islamik tani janë duke përgatitur një revolucion post-islamik!?! Arsyetimi i sotëm është prapë, si asokohe, “mungesa” e lirisë. Nuk duhet harruar se Irani ka një kulturë të lashtë që edhe Perëndimit i ka ndihmuar me kulturë dhe me qytetërim. Por, e dhimbshmja është këtu se prapë njeriu “i rëndomtë” po shëtit nën ombrellën e një “ushtrie” të fshehur me pasoja shumë të rënda. Kjo faktikisht është një luftë shumë më e keqe se ajo e kryqëzatave, sepse luftohet Fjala e Zotit, feja, e cila fare nuk ka të bëjë më këto përgatitje të tilla, pa marrë parasysh logon “Shtet Islamik”. Këtë e dëshmojnë historia e vjetër dhe e re. Pyetja kryesore këtu është se a thua kjo “fuqi” besimin në Zot, fenë e ka pranuar për të sunduar, e jo për ta praktikuar dhe për t’u sunduar!? Besoj se koha do të zbulojë shumë mistere dhe dëshmi.
Gülen(izm)i
Në kohën e ish-Jugosllavisë nuk kishte njohuri, kontakte, dhe marrëdhënie “të gjera” me Turqinë si sot, por siç dihet asokohe nuk ekzistonte ky “çallëm” ekonomik. Megjithatë, vizitat kishin një ngjyrë nostalgjie, mos vallë për arsye se kishim qenë nën hijen e një perandorie të përbashkët. Për fat të keq, të tjerët kishin ethe ndaj, ose e kishin planifikuar shumë mirë kontaktin me këtë pjesë “mbetjeje” të Perandorisë Osmane, se mos vallë ajo do të rikthehej. Ndarja e kësaj perandorie ndodhi, por edhe ndërprerja metafizike e saj, konkretisht ajo fetare, ishte nën kontroll të veçantë. Pse them kështu? Natyrisht për shkak se zhbërja e kësaj perandorie paraqiste shkëputjen e kontaktit shpirtëror me këtë hapësirë. Ish-Jugosllavia nuk ishte aq e “ashpër” si vendet e tjera, por varfëria ekonomike ishte ajo që “e kontrollonte” kontaktin, komunikimin me këtë vend. Ishte ajo kohë ku ushtria dhe shërbimet sekrete kanë qenë më shumë në kontakt.
Në këtë kohë ndërprerja më e madhe ndodhi në atë që quhet komunikim fetar, kontakt fetar institucional. Kjo mbeti pa mbrojtje, jo se nuk kishte muslimanë, por pse kishte shumë muslimanë pa Islam, e të mos flas për kujdesin dhe përgjegjësinë që ka feja. Pastaj me fillimin e demokracisë filloi edhe kontakti më intensiv, ku pamë lëvizje të ndryshme, shejhlerë me çallma e pa çallma, e deri te njerëz “të shenjtë”. Në këtë hapësirë asokohe flitej për ekzistimin e një lëvizjeje të quajtur “Nurxhi”, që te ne u paraqit me një numër shumë, shumë të kufizuar ithtarësh, sepse simbolika e tyre e jashtme ishte më tepër teatrale, sesa që kishte ndonjë përmbajtje fetare. Sidoqoftë, qëllimi i tyre ishte të krijohej një “familje” muslimane.
Pas kësaj paraqitet lëvizja, “xhemati”, ose grupi gylenist. Ky grup shumë shpejt morri hov, u rrit, duke krijuar madje edhe institucione, e të mos flas për botimet e ndryshme ndaj të cilave besimtarët e mirë muslimanë kishin dyshim jo vetëm në Turqi, por edhe jashtë saj, sepse ajo u shndërrua në një organizim/organizatë ku më tepër ishte nën vëmendje sjellja ndaj hierarkisë së kësaj lëvizjeje, sesa ndaj fesë; ata më tepër kishin kujdes ndaj fetarëve sesa ndaj fesë. Me një fjalë, u krijua një dyfytyrësi metafizike; këtë njerëzit e besimit/imanit e vërenin, sepse aty ku ishte besimi i Zotit, përgjegjësia e imanit, këta iknin si “shejtani prej kryqit”. Tiparet e tyre kanë domethënie që diçka të tillë nuk mund ta gjesh në fjalorin e besimit, e sidomos të Kur’anit. Disa shkojnë aq larg saqë këtë lëvizje e quajnë “masoneri muslimane”, e madje edhe deri te “grup terrorist”. Edhe pse kjo ndoshta nuk mban, ata megjithatë janë grup që edhe besimin në Zot e flijojnë nëse eventualisht kundërshtohet/rrezikohet “grupi”. A thua vallë kanë dashur ta imitojnë liderin iranian, nuk e di, sepse Perëndimi atë nuk e ka dashur, ashtu që këta nuk kanë pasur kaçikun të bëhen si ata; ose ndoshta nuk kanë qenë naivë si ata.
Këto lëvizjet brenda korpusit musliman është mirë që të marrin mësim nga e kaluara dhe të mos bëjnë keqpërdorimin e besimit, të Fjalës së Zotit. Mjafton që politika e luan “rolin” e sundimit dhe të mbisundimit, që është bërë e tepërt, e keqe, përplot zullum e padrejtësi. Pse ndodh kjo kështu? Për arsye se Fjala e Zotit po përdoret fatkeqësisht për ata të cilët gëzojnë nam dhe respekt në mesin e besimtarëve. Këtu vërejmë një boshllëk shumë të madh, boshllëk që nuk është spontan, por diçka e përgatitur nga dikush; kërkoj ndjesë nëse kjo tingëllon si konspiracion, por jeta këtë e dëshmon.
Në kohën kur për çdo ditë po robërohemi, dhe atë me “pjesëmarrjen” tonë, kjo është shumë e trishtueshme; ne sot kemi një civilizim të ftohtë, duke harruar të kaluarën e luftërave të ndryshme, sidomos në qindvjetorin e fundit kur historia jo vetëm që e ka gjithë këtë të regjistruar në letër, por edhe të filmuar. Urtësia e filozofëve dhe dijetarëve me shpirt e tregon këtë dhe mu për këtë arsye shpeshherë ata distancohen nga figura dhe institucione të tilla, duke i akuzuar dikë me pedofili, tjetrin me lëvizje sekrete, siç është gylenizmi, ku patjetër e ke t’i nënshtrohesh një njeriu me të cilin edhe vetë ata tallen, jo për paaftësi, sepse paaftësia e tij është e natyrshme, ai është plak, nuk kupton, nuk di, por sepse rrethi i tij, ose lëvizja që është nën hijen, nën emrin e tij glorifikohet, me një fjalë kriminalizohet. Kësaj i thonë kriminelët fetarë mbështeten mbi një imam “të lajthitur”.
Kjo që po ndodh së fundmi në Iran ka mundësi t’i shërbejë botës “moderne” dhe sundimit “demokratik” si shembull dhe mësim që t’i largohet përkrahjes së lëvizjeve apo “korporatave” të fshehta fetare që mëtojnë sundim politik, duke përdorur fenë për ta ringjallur demonin/shejtanin, respektivisht zullumin, katastrofën njerëzore e kulturore. Edhe pse ndoshta gjithë këtë nuk kemi mundësi ta argumentojmë, megjithatë nuk duhet harruar se librat e shenjtë neve na paralajmërojnë për diçka të tillë, që nga Tevrati, Inxhili dhe Kur’ani, ku Zoti thotë: “Mos iu nënshtroni e as mos iu shoqëroni shejtanit në zullum dhe padrejtësi”. Lëvizja gyleniste e “harroi” këtë; ajo është sot në kërkim e sipër të një lloji modern të shërbëtorësisë.
Ndodhitë dhe rezultatet dëshmojnë shumëçka, për të cilat ne kemi qenë dhe jemi dëshmitarë edhe në “lëvizjet” muslimane, zyrtare dhe jozyrtare, të cilat në fjalë kanë qenë të ndriçuara tepër me Islam ose islamizëm, e në fakt fundi i tyre ka përfunduar duke lënë pasoja të mëdha fizike dhe shpirtërore. Ne që jetojmë në këtë hapësirën e Ballkanit, si dëshmi i kemi institucionet fetare, të cilat shumë më tepër i kanë shërbyer kërkesave të atyre që kanë kontrolluar, sesa emrit nën hijen e të cilit kanë ekzistuar – Islamit. Paradoksi më i madh ka qenë se këto institucione kanë shkuar aq larg, saqë më tepër janë bërë mbrojtëse të sistemeve zullumqare, antifetare. Sa për t’jua përkujtuar po e marr si shembull një medrese të madhe që ka qenë dikur, e që nuk është më, në Shkup, medrese ku është lexuar Kur’ani dhe është përmendur vdekja; nxënësit e saj shumë më tepër kanë qenë anëtarë të lëvizjes komuniste dhe kanë bërë nam, sidomos me pozitat e larta që kanë zënë më pas. Edhe pse kjo shkollë ishte shkollë mbretërore, dhe shkollë e plotësuar, moderne, që në esencë ishte anti-komuniste, ajo rezultoi të ishte “çerdhe” e komunizmit. Kjo në fakt ma përkujton edhe lëvizjen gyleniste, mos vallë në fund do të dalë të jetë komuniste, sepse kudo që ka ndërmarrë hapa konkretë, ka treguar një fytyrë “tjetër”.
Përfundim
Po e përfundoj me një digresion në formën e rrëfimit të një çifuti plak nga Karpatet:
“Janë dy veta që hahen me fjalë, dhe njëri syresh ka pesëdhjetepesë për qind të drejtë, si do të shkojë puna? Kjo është shumë mirë, pra s’ka pse të rrihen me njëri-tjetrin. Po sikur njëri syresh të ketë gjashtëdhjetë për qind të drejtë? Shumë bukur, atëherë, gëzim i madh, dhe duhet ta falënderojë Zotin për këtë! Po si qëndron puna nëse ka të drejtë gjashtëdhjetepesë për qind? Njerëzit e mençur thonë se kjo është shumë e dyshimtë. Po mirë, po njëqind për qind? Kush thotë se ka njëqind për qind të drejtë është një kafshë e ndyrë, një bandit i frikshëm, ai është maskarai i maskarenjve”.
Fjala e Zotit, e Vërteta, janë nën kontrollin e Tij, pa marrë parasysh kohën dhe vendin, kështu që ndaj këtyre duhet të jemi tepër të kujdesshëm. Një herë një i urtë duke u shëtitur pranë Kabes ka parë dikë duke shkruar diçka, dhe e ka pyetur se çfarë është duke bërë. Ky i përgjigjet: “Jam duke shkruar Fjalën e Zotit”. I urti ia kthen: “Kujdes se mos bën ndonjë lëshim jo në harf (shkronjë), por as në hareket (shenjat e pikësimit), përndryshe do të përballesh me katastrofë”. Mospranimi i fesë tërheq me vete dënimin në ahiret, kurse keqpërdorimi i saj është dënim edhe në dynja edhe në ahiret. “Ata përpiqen ta mashtrojnë Allahun dhe ata që besuan, po në të vërtetë ata nuk mashtrojnë tjetër, pos vetvetes, por ata nuk e hetojnë” (Kur’ani: el-Bekare, 9).
Ismail Bardhi
