Lëvizja e qeverisë për të rritur huamarrjen e saj neto të planifikuar nga kreditorët vendas ka ngritur zile alarmi dhe ka nxitur frikën për gjendjen e buxhetit. Disa ekspertë besojnë se PBV-ja reale për këtë vit do të jetë më e ulët se ajo e parashikuar, gjë që do të ndikojë që borxhi publik të kalojë edhe një herë kufirin e borxhit psikologjik prej 60%, informon PRESSonline.al
“Ky trend i rritjes së borxhit nuk flet mirë për shëndetin e ekonomisë maqedonase. Për më tepër, po bëhet e qartë se edhe rritja e dobët e PBV-së nuk do të jetë e mundur pa ruajtur trendin e lartë të huamarrjes”, thotë në një intervistë me Eksperti “Lokal” eksperti tatimor, Pavle Gacov, duke përmendur si argument rritjen e fortë të deficitit buxhetor nga viti 2020 e në vazhdim, që siç thotë ai, pasohet me rritje të lartë të huamarrjes.
E parë përmes shifrave, situata duket kështu: “Nga viti 2018 deri në vitin 2022, borxhi publik u rrit me një shumë neto prej 3 miliardë euro, që është mbi 20% të PBV-së”, thotë Gacov.
Duke komentuar taksën e solidaritetit dhe pritjet se sektori privat do të mbledhë rreth 70 milionë euro, Gacov thekson se një pjesë e këtyre parave do të përdoren për të mbështetur median e shkruar.
“Vendimi sipas të cilit një pjesë e taksës, e cila është një herë dhe nuk do të përsëritet çdo vit, ka për qëllim financimin e një aktiviteti që vazhdimisht ka nevojë për mbështetje financiare (medume të shtypura) nuk mbështet faktin se është zgjidhje sistematike dhe e përhershme e shtetit”, shpjegon Gacov, përcjell PRESSonline.al
Qeveria rriti pragun e huamarrjes së brendshme në 502 milionë euro. Çfarë sinjali jep kjo për gjendjen e buxhetit? A mbart kjo lëvizje rreziqe për ekonominë e përgjithshme, për aftësinë paguese të shtetit, shpenzimet kapitale dhe PBV-në?
– Borxhi publik në mesin e vitit 2023 kalon 8.3 miliardë euro, që përfaqëson 58% të PBV-së së vlerësuar. Sipas vlerësimeve, PBV-ja për vitin 2023 është 14.4 miliardë euro. Gjithsesi, PBV-ja reale për vitin 2023 do të jetë më e ulët se ajo e parashikuar me rreth 1 miliard euro, gjë që do të ndikojë në faktin se borxhi publik pas vitit 2021 (kur ishte 61% për herë të parë) do të kalojë sërish kufirin psikologjik prej 60 %.
Huamarrja e brendshme përbën më shumë se një të tretën e totalit të huamarrjes (34.26%). Me ndryshimin e fundit të Vendimit për përcaktimin e shumës maksimale të huamarrjes neto përmes emetimit të letrave me vlerë të qeverisë në tregun e brendshëm financiar në vitin 2023 (219/23), Qeveria e rriti pragun për huamarrje të re (neto) nga burimet e brendshme për 43.5. %, nga 350 milionë euro në 502 milionë euro. Me rritjen e pragut të huamarrjes së brendshme, kërkesa për mjete financiare në tregun e brendshëm do të jetë më e lartë për 150 milionë euro dhe oferta e financave për subjektet ekonomike vendase do të jetë më e dobët për atë shumë. Tendenca e rritjes së deficiteve dhe nevoja për huamarrje të reja, si dhe normat e larta të interesit në tregun financiar ndërkombëtar, janë arsyet kryesore të zhvendosjes së levës drejt huamarrjes së brendshme, këtë herë përmes një strukture të larmishme të obligacioneve të brendshme në forma të ndryshme ( civile, të gjelbra etj.), por me të njëjtin thelb ekonomik, informon PRESSonline.al
Është evidente rritja e fortë e deficitit buxhetor nga viti 2020 e në vazhdim, e ndjekur nga një rritje e lartë e huamarrjes. Nga viti 2018 deri në vitin 2022, borxhi publik u rrit me një shumë neto prej 3 miliardë eurosh, që është mbi 20% e PBV-së. Ky trend i rritjes së borxhit nuk flet mirë për shëndetin e ekonomisë maqedonase. Për më tepër, bëhet e qartë se edhe rritja e dobët e PBV-së nuk do të jetë e mundur pa ruajtur trendin e lartë të huamarrjes.
Për 5 vjet, rritja kumulative e PBV-së është 8.1%, domethënë 1.62% mesatarisht në vit.
Nëse kjo rritje e PBV-së, në vend të vlerës së qëndrueshme të euros, krahasohet me rritjen e inflacionit dhe rënien e standardit të jetesës, cilësia e saj ulet ndjeshëm.
Për të njëjtën periudhë, borxhi publik u rrit nga 2.9 miliardë euro, që krahasuar me madhësinë e borxhit publik në vitin 2018 (5.2 miliardë euro) është një rritje prej 56%.
Krahasimi i lëvizjes së këtyre dy sasive, PBV-së dhe borxhit publik, flet për inferioritetin e efekteve të politikës së huamarrjes në pesë vitet e fundit. Huamarrja nuk ka ndikuar në rritjen e ekonomisë vendase dhe është përdorur kryesisht për mbulimin e shpenzimeve buxhetore aktuale që nuk kanë efekte afatgjata për ekonominë e Maqedonisë.
Për vitin 2018 dhe 2019, shpenzimet kapitale ishin më të larta se deficiti buxhetor, por nga viti 2020 deri në vitin 2022, situata është e kundërt, deficiti është dukshëm më i lartë se shpenzimet kapitale të bëra. Nëse kjo ilustrohet me paraqitjen e regjistrimit si shpenzim kapital dhe pjesë e shpenzimeve aktuale, si dhe avanseve të paguara, do të shfaqet qëndrimi i performancës së dobët në raportin e shpenzimeve buxhetore kundrejt shpenzimeve kapitale.
Tabela e mëparshme tregon se huamarrja pas vitit 2020 nuk është në funksion të shpenzimeve kapitale, por për mbulimin e shpenzimeve të tjera buxhetore. Megjithatë, ky trend po përmirësohet për 2021 dhe 2022.
Në vitin 2023, sipas buxhetit fillestar, shpenzimet kapitale duhet të jenë 48,751 milionë denarë, ndërsa deficiti duhet të jetë më i vogël, gjegjësisht 42,759 milionë denarë. Megjithatë, nga shtatori 2023, këto dy zëra buxhetore janë pothuajse të barabarta dhe arrijnë në 27,6 milionë denarë secili.
Sa do të ndikojë huamarrja e brendshme në inflacion?
-Përsa i përket ndikimit në inflacion, huamarrja e brendshme kryesisht ka një ndikim neutral në inflacion, duke qenë se kërkesa publike për mallra dhe shërbime është në të vërtetë një zëvendësim i kërkesës private (përmbytje e sektorit privat).
Kontrolli i inflacionit është aktiviteti kryesor në përshkrimin dhe inventarizimin e përgjegjësive të punës së Bankës Popullore. Domethënë, ajo mund të ndikojë në ofertën dhe kërkesën për para, përmes rritjes së normave bazë të interesit dhe rritjes së rezervës së detyrueshme, pra kërkesës reale, dhe rrjedhimisht edhe inflacionit. Megjithatë, përveç masave monetare, nevojiten edhe një sërë masash fiskale dhe strukturore për të ndikuar në faktorët e brendshëm të inflacionit të lartë.
Ka kohë që paralajmërohen ndryshime në Ligjin për paga. A prisni realisht uljen e pagave të zyrtarëve? Çfarë do të përfshijë një lëvizje e tillë?
– Rritja e pagave për tre të katërtat e të zgjedhurve dhe të emëruarve shkaktoi një ortek kërkesash për paga më të larta në sektorin publik dhe kërkesa për rritje të lartë lineare të pensioneve. Nëse kësaj i shtojmë edhe rritjen konstante të pagës minimale, në mars 2024 pritet një rritje e re e pagës minimale prej të paktën 10%, presioni i fortë i rritjes së pagave si mbi bizneset ashtu edhe mbi kostot buxhetore, dhe natyrisht mbiinflacioni është i dukshëm.
Pas rritjes së pajustifikuar ekonomikisht të pagave të zyrtarëve, të gjitha kërkesat për paga dhe pensione më të larta u legjitimuan. Kjo pasoi me rritje të pagave për 30% në Ministrinë e Financave dhe DAP, më pas një rritje prej 10% dhe 15% në sektorët e tjerë buxhetor, plus detyrimi për pagesën e regresit për pushim në sektorin publik prej 10.000 denarë për person duhet të plotësohet deri në fund të vitit 2023 etj. Kostot e larta të pagave dhe përfitimeve në sektorin publik ndikojnë në punësimin e sektorit privat dhe për shkak të të hyrave të pamjaftueshme buxhetore, e gjithë kjo ndikon në deficitin buxhetor dhe rritjen e borxhit publik.
Sa për ilustrim, me taksën e re të solidaritetit, sipas projeksionit, 70 milionë euro do të shtrydhen nga sektori privat dhe do të përdoren për qëllime programore të rregulluara me Aktet e Qeverisë. Për më tepër, sipas ndryshimit të fundit të Ligjit për ekzekutimin e buxhetit, një pjesë e parave nga taksa e solidaritetit do të përdoren për të mbështetur shtypin dhe shpërndarjen e mediave të shkruara. Zgjidhja sipas së cilës një pjesë e taksës, e cila është një herë dhe nuk do të përsëritet çdo vit, ka për qëllim financimin e një aktiviteti që ka nevojë vazhdimisht për mbështetje financiare (medume të printuara) nuk mbështet faktin se është zgjidhje sistematike dhe e përhershme e shtetit.
Situata e përgjithshme ekonomike në vend në vitin 2023, e aq më tepër në vitin 2024, ekonomistët e quajnë me një atribut – “parazgjedhor”. Fatkeqësisht, gjendja e kënaqësisë së të gjithëve, e tërhequr vetëm nga sektori i biznesit, riktheu “indeksimin” e harruar të pagave, çmimeve, fitimeve, .. riktheu edhe ndikimin e indeksimit në rritjen e inflacionit, informon PRESSonline.al
Rritja e pagave të zyrtarëve kaloi pa bujë, e miratuar edhe nga opozita, e cila ka një numër të madh zyrtarësh që janë “prekur” nga rritja e fortë e pagave të zyrtarëve. Ulja e pagave të zyrtarëve do të jetë akoma më e vështirë, përkatësisht vullneti politik është i dobët për kryerjen e një mase të tillë që është e drejtë për të gjithë në vend, me përjashtim të “të prekurve”. Efekti i uljes së pagave (në varësi të shkallës/përqindjes së uljes) do të jetë pozitiv për qytetarët dhe bizneset dhe financat publike. Por edhe zgjidhja e re që po shpallet duhet të lidhet me parametra të justifikuar ekonomikë në vend që të mos kthehet në rritje të rregullt në bazë të barazisë. Për hartuesit e politikave ekonomike, do të ishte mirë të lidhnin rritjen e pagave me suksesin e tyre të matshëm ekonomik – rritjen e PBV-së.
Në luftën kundër inflacionit në rritje, qeveria ngriu një pjesë të çmimeve dhe njoftoi se ky trend do të vazhdojë.Në kushtet e rritjes së TVSH-së dhe inflacionit që po ha gjithnjë e më shumë buxhetin, mendoni se këto janë masat e duhura? A kanë më shumë efekte anësore negative në tregti për shembull?
– Ngrirja e çmimit është një masë administrative dhe ka ndikim vetëm përderisa zgjat. Çmimet varen nga oferta dhe kërkesa, prandaj masat e Qeverisë duhet të synojnë përmirësimin dhe rritjen e anës së ofertës. Banka Popullore së bashku me Qeverinë (pagat dhe përfitimet dhe kërkesa publike) duhet të ndikojnë në anën e kërkesës. Por duhet ndjekur edhe shoqata e tregtarëve të mëdhenj, institucione financiare, subjekte farmaceutike, ketering,… kur bëhet fjalë për unifikimin e politikave të tyre të çmimeve (pavarësisht referencës se arsyet e rritjes së çmimeve janë anuluar kryesisht) dhe mbrojtja e rentabilitetit të lartë. Nuk dihen publikisht masat e komisionit antimonopol për të reaguar ndaj dukurive të mundshme të veprimeve të përbashkëta të shoqërive nga i njëjti aktivitet për të mbrojtur pozicionin e tyre financiar në treg në kurriz të konsumatorëve (qytetarëve dhe kompanive).
Me masën e ngrirjes së çmimeve të 20 grupeve të produkteve, aplikimi i të cilave është zgjatur deri në fund të vitit 2023, tregtarët kanë zhvendosur politikën e tyre të çmimeve për të realizuar përfitimin e tyre drejt produkteve që nuk kanë “çmime të garantuara”. Qeveria duhet ta përballojë këtë fenomen me masa dhe politika të tjera, të njohura në teorinë ekonomike.