ZORAN BOJAROVSKI
Maqedonia e Veriut mbetet zonë interesi për ndikimet e huaja. Edhe pse kjo dihet prej kohësh, kjo temë u bë përsëri aktuale me Raportin e Parlamentit Evropian mbi Maqedoninë e Veriut të përgatitur nga eurodeputeti Thomas Weitz[i].
Ajo që ka tërhequr veçanërisht vëmendjen, jo aq të opinionit të gjerë sa të atij të ekspertëve, i cili ka zhvilluar shqisat për njohjen e ndikimeve malinje të vendeve të treta në rajon e veçanërisht në Maqedoni, është “lojtari i ri” i ndikimit – Serbia, përveç Rusisë dhe Kinës “tradicionalisht” të njohura. Edhe pse për këtë vend fqinj në veri të Maqedonisë dihet prej kohësh se ka zhvilluar strategji dhe operacione për ndikim, tani për herë të parë Serbia përmendet shumë konkretisht me konceptin e “Botës Serbe”, edhe atë në një institucion të BE-së të rangut më të lartë.
Për ndikimin e huaj në vend bëhet me dije në shtatë paragrafë në disa kapituj në Raportin e PE-së.
Në të parin, atë hyrës, i cili paralajmëron Raportin, thuhet:
“Maqedonia e Veriut mbetet cak i operacioneve të ndikimit të huaj malinj, duke përfshirë përpjekjet për të copëtuar strukturën shoqërore të vendit dhe për të përdorur ndjenjat anti-BE si armë, veçanërisht përmes tabloideve dhe mediave në gjuhën serbe, të cilat funksionojnë si përforcues rajonalë të narrativave të Kremlinit dhe gëzojnë ndikim të konsiderueshëm; dëbimi i 13 diplomatëve rusë nga Maqedonia e Veriut midis viteve 2018 dhe 2023 për aktivitete të papajtueshme me statusin e tyre diplomatik tregon praninë e vazhdueshme të rrjeteve të fshehta të ndikimit; ndërsa Kina është përpjekur të zgjerojë ndikimin e saj përmes kontrollit të informacionit, diplomacisë së investimeve dhe klauzolave detyruese në marrëveshjet e kredive për infrastrukturën.”
Rrjetet e ndikimit
Tabloidët dhe mediat në gjuhën serbe, të cilat funksionojnë si përforcues rajonalë të narrativave të Kremlinit në një mënyrë më sistematike, u ekspozuan vitin e kaluar kur servisi francez Viginum si portal për luftë të strukturuar dhe të koordinuar kundër propagandës ruse i Sekretariatit të përgjithshëm të mbrojtjes dhe sigurisë së Qeverisë së Republikës Franceze[ii], si dhe Observatori Evropian për Media Digjitale EDMO[iii] si një rrjet evropian për resurse kundër dezinformatave, në raportet e tyre përshkruan plotësisht rrjetin e strukturuar dhe të koordinuar rus të faqeve që përhapin dezinformata në Evropë dhe vende të tjera anembanë botës. Të krijuara sipas mostrës së njëjtë, portalet publikojnë një numër të madh postimesh çdo ditë. Dhe postimet shpesh kopjohen nga TASS ose RIA Novosti, ose nga burime të tjera të dyshimta. Tekstet shpesh janë plot me gabime gramatikore, sintaksore ose drejtshkrimore, gjë që është shenjë se ato janë përkthyer përafërsisht duke përdorur mjete online. Ajo që bie në sy nga të dy raportet është se makineria propagandistike ruse po e zgjeron vazhdimisht këtë rrjet dhe kjo lidhet më shpesh me procese të mëdha dhe/ose të rëndësishme në BE ose në vendet me aspirata për anëtarësim në Union, që do të thotë vendet e Ballkanit Perëndimor.
Ky është një rrjet i dytë paralel, përveç atij të krijuar në rajon përmes rrjetit Sputnik menjëherë pas aneksimit rus të Krimesë dhe luftës së parë në Ukrainë, kur Federata Ruse hapi radio stacionin Sputnik në Serbi, të cilit më vonë iu bashkëngjit edhe Agjencia Sputnik. Radioja dhe Agjencia Sputnik veprojnë si një qendër për rajonin me një shërbim lajmesh në gjuhën serbe i qasshëm në rajon, i plotësuar nga një rrjet prej më shumë se tridhjetë stacionesh rajonale. Përmbajtjet e radios dhe agjencisë shpërndahen gjithashtu përmes mediave lokale të shtypura dhe online, duke përfshirë tabloidët me qarkullim të lartë dhe stacionet televizive të shikuara gjerësisht si Blic, Kurir, Informer, Vecernje Novosti dhe B92.
Zonat e ndikimit të Sputnik-ut, përveç Serbisë dhe Bosnjës dhe Hercegovinës me theks në Republikën Srpska, shtrihen edhe në Malin e Zi, popullsinë serbe në Kosovë dhe në një mase edhe në Maqedoninë e Veriut.
Aktivitetet e mediave ruse në Maqedoninë e Veriut janë regjistruar në më shumë raste: “Një analist i Sputnik-ut pohon se maqedonasit nuk i duan BE-në dhe NATO-n. Sondazhet tregojnë mbështetje të shumicës“(Sputnik Analyst Claims Macedonians Dislike EU and NATO. Polls Show Majority Support)[iv], #ElectionWatch: Sputnik-u krijon mashtrime në Maqedoni (#ElectionWatch: Sputnik Misleading in Macedonia)[v].
Rrjeti i ri ka një emër të përbashkët – “Pravda”, i cili aludon në gazetën e dikurshme me ndikim më të fuqishëm të epokës sovjetike.
Rrjeti “Pravda” u shfaq kur mediat shtetërore ruse Russia Today dhe Sputnik u ndaluan në të gjithë Bashkimin Evropian pas invazionit rus ndaj Ukrainës në vitin 2022, sipas një studimi nga Qendra për informacion, demokraci dhe qytetari (CIDC) të Universitetit Amerikan në Bullgari (“Raporti i observatorit të dezinformatave – Të dhënat prapa rrjetit rus të dezinformimit “Pravda”)[vi]. Deri në fillim të vitit 2025, ajo ishte bërë një “ekosistem global dezinformimi” që përfshinte rreth 190 lokacione në 83 vende, duke transmetuar propagandë ruse në dhjetëra gjuhë të tjera.
Si pasojë, shfaqet një rrjet i ri “Pravda” (për shembull: Pravda-fr.com në frëngjisht; pravda-en.com në anglisht; pravda-de.com në gjermanisht, etj.).
Faqja “Pravda” për Maqedoninë e Veriut e mban emrin north-macedonia.news-pravda.com, me siguri sepse pravda.mk drejton në faqen e Ministrisë së Drejtësisë të qeverisë maqedonase.
Por kjo është më pak e rëndësishme. Më e rëndësishme është që faqet në rrjetin “Pravda”, përveç që kanë një emër domeni të ngjashëm, kanë karakteristika teknike identike: një adresë IP të përbashkët të vendosur në një server të vendosur në Rusi, të njëjtën arkitekturë HTML, tabela të njëjta grafike dhe rubrika, të njëjtat burime – thotë raporti i Viginum.
Ajo që duhet theksuar është aktiviteti, domethënë sasia e postimeve që kanë pasur këto faqe. Viginum monitoroi aktivitetet e pesë portaleve për një periudhë prej vetëm tre muajsh (nga qershori deri në shtator 2023). Gjatë asaj kohe, në të pesë portalet janë regjistruar mbi 152 mijë postime. Numri më i lartë në njërën nga faqet e zgjedhura ka arritur në 1.687 postime në një ditë. Ky është një tregues shtesë se sa efikas është procesi i publikimit masiv, në kurriz të cilësisë ose saktësisë së informacionit. Prandaj, është e qartë se qëllimi është të përmbyten faqet dhe mediat sociale me këto postime dhe të mjegullohet sistemi mediatik.
Ky shqyrtim i shkurtër i rrjeteve të propagandës ruse për manipulim të informacionit dhe ndikim të huaj (FIMI) na kthen te raporti i Parlamentit Evropian mbi Maqedoninë e Veriut, nën kapitullin “Media dhe shoqëria civile”.
Ky kapitull mirëpret “progresin e vazhdueshëm të Maqedonisë së Veriut në sigurimin e lirisë së medias”; megjithatë, ai kujton nevojën për reforma të vazhdueshme për të siguruar një peizazh mediatik të pavarur dhe të qëndrueshëm, duke përfshirë reformimin e kornizës ligjore që rregullon mediat online dhe offline për t’u përafruar plotësisht me Ligjin evropian për lirinë e medias, duke adresuar sfidat e vazhdueshme në transparencën e pronësisë së medias, zbulimin e mediave digjitale dhe koncentrimin e medias; ai thekson nevojën për reformë mediatike që i jep përparësi masave kundër koncentrimit për të mbrojtur integritetin gazetaresk.
Por ajo që theksohet veçanërisht në këtë seksion është:
“Theksohet nevoja urgjente për të luftuar ndikimin e huaj malinj në peizazhin mediatik, duke përfshirë përhapjen e dezinformatave nga aktorë të lidhur me Rusinë dhe Kinën.”
Ky rekomandim pasohet bërja me dije dhe rikujtimi i mëposhtëm:
“Subjekte të caktuara diplomatike kineze kanë financuar përmbajtje dhe opinione të paguara në median maqedonase pa shënjim të qartë; rikujtohet se një analizë e vitit 2023 zbuloi se aktorë të lidhur me Rusinë kanë përdorur ndërmjetës mediatikë serbe për të përhapur narrativa armiqësore ndaj NATO-s dhe për të pretenduar se BE po i bën presion Maqedonisë së Veriut që të heqë dorë nga identiteti i saj.”
Rrezatimi i “Botës serbe”
Pavarësisht faktit se Raporti i progresit për Maqedoninë e Veriut përmban rekomandime të shumta, lëvdata, por edhe fusha në të cilat pritet dhe sugjerohet përparim më i madh, prapëseprapë ato sikur “fundosën” në narrativat anti-perëndimore dhe akuzat kundër Bashkimit Evropian, NATO-s dhe Komisionit Evropian për gjëra që nuk janë realitet – “se ata kanë fshirë gjuhën dhe identitetin maqedonas”. E gjithë kjo u përdor nga disa aktorë në rrjetet sociale për t’u promovuar afrimi me Rusinë dhe BRICS-in, përderisa mu në raportin e Parlamentit Evropian, siç e përmendëm më parë, një nga vërejtjet është shqetësimi për ndikimin e “Botës serbe” në Maqedoni dhe për ndikimet nga Kina dhe Rusia.
Këtu do të bëjmë vetëm një digresion të shkurtër për të shpjeguar konceptin e “Botës serbe” në disa fjali. Edhe pse “Bota serbe” filloi të diskutohej më herët dhe emri i atribuohet Aleksandar Vulin, ish-Ministër i Brendshëm dhe zëvendëskryeministër në qeverinë serbe, si dhe drejtor i agjencisë serbe të sigurisë BIA, koncepti “Bota serbe” u promovua zyrtarisht vitin e kaluar në qershor në Beograd në të ashtuquajturin Parlamenti i parë gjithë-serb “Një popull, një këshill – Serbia dhe (Republika) Srpska”.
Ngjarja qendrore e Asamblesë gjithë-serbe ishte miratimi i Deklaratës me 49 pika për mbrojtjen e të drejtave kombëtare dhe politike dhe të ardhmen e përbashkët të popullit serb.
Deklarata u konceptua si një mjet për të arritur këto qëllime, si një “hartë rrugore” për udhëheqësit serbë në rajon dhe çdo përfaqësues të popullit serb, kudo që jetojnë.
Deklarata për mbrojtjen e të drejtave kombëtare dhe politike dhe të ardhmen e përbashkët të popullit serb shpall unitetin e të gjithë serbëve, duke promovuar idenë e një identiteti kolektiv që tejkalon kufijtë shtetërorë. Koncepti i një “Bote serbe”, i cili prej kohësh ishte konsideruar diçka thjesht virtuale, u materializua në Deklaratë në formën e fjalive të formuluara, duke filluar të marrë një formë konkrete. Gjuha, kultura, tradita serbe, Kisha Ortodokse Serbe dhe një pikëpamje e pastër serbe për ngjarjet historike, përfshirë historinë moderne (p.sh. “nuk pati gjenocid në Srebrenicë”), përcaktohen si shënjues kryesorë të përkatësisë ndaj popullit serb, shtylla e asaj që quhet “serbizëm”[vii].
Një vit më vonë, Raporti i Parlamentit Evropian si duket e mënjanoi kambanën nga plumbi dhe rrezatimi nga “thelbi bërthamor” filloi të infektonte një pjesë serioze të publikut në Maqedoni, përfshirë institucionet dhe përfaqësuesit politikë që i drejtojnë ato.
Me sa duket, kjo u nxit me të drejtë nga pjesa e Raportit të PE-së ku kapitulli “Bashkëpunimi rajonal dhe politika e jashtme” thotë:
“PE shpreh shqetësim për të ashtuquajturin projekt “Bota serbe” dhe se disa përfaqësues të Qeverisë së Maqedonisë së Veriut e mbështesin dhe e promovojnë këtë koncept; dënon pjesëmarrjen në takime në të cilat bëhen përpjekje për të krijuar një sferë ndikimi që minon sovranitetin e vendeve të tjera dhe stabilitetin e rajonit.”
Kur Parlamenti Evropian thotë “disa përfaqësues të Qeverisë”, padyshim që nënkupton zëvendëskryeministrin dhe Ministër i marrëdhënieve ndërmjet komuniteteve Ivan Stoillkoviq, i cili është autor i një postimi në rrjetet sociale ku thotë “Për këdo që Bota serbe është kërcënim, Shqipëria e Madhe është ardhmëri”.[viii]
Ivan Stoillkoviq këtë vit, më 12 qershor, pothuajse në të njëjtën kohë kur Parlamenti Evropian miratonte raport mbi Maqedoninë në Strasburg, duke paralajmëruar se përfaqësuesit e qeverisë promovojnë vlerat e “Botës serbe” dhe kanë krijuar lidhje me vende të treta që ushtrojnë ndikim, mori pjesë në pritjen me rastin e Ditës së Rusisë në Ambasadën e Federatës Ruse në Shkup.
Përveç Stoillkoviqit, te ambasadori rus u rreshtua edhe një pjesë serioze e Sinodit të Kishës Ortodokse Maqedonase – Kryepeshkopatës së Ohrit, duke filluar nga Kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Maqedonase – Kryepeshkopatës së Ohrit, z.z. Stefan, Mitropoliti i Prespës-Pellagonisë Petar, Mitropoliti i Tetovës-Gostivarit Josifi, Mitropoliti i Kumanovës-Osogovës Grigorij, Mitropoliti i sapoemëruar “jashtë rendit” i Dibrës-Kërçovës Georgij, e deri te Peshkopi i Heraklesë Klimenti.
Kjo na drejton në fillin tjetër të lidhjeve të “Botës serbe”, atë të Kishës Ortodokse Serbe (KOS) me KOM-AO përmes Patrikanës së Moskës ose anasjelltas, gjë që është krejtësisht e parëndësishme.
Kisha Ortodokse Serbe është një tjetër instrument kyç ndikimi, që ka fuqi të konsiderueshme socio-politik në vendet me popullsi kryesisht ortodokse – duke përfshirë Serbinë, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe entitetin e Republikës Srpska në Bosnjë dhe Hercegovinë. Rusia mbështetet në trashëgiminë e saj të përbashkët sllave dhe traditat krishtere ortodokse për të nxitur një ndjenjë farefisnie, një narrativë që shpesh përforcohet përmes diplomacisë publike dhe medias së mbështetur nga shteti. Slogani “Serbët dhe rusët janë vëllezër përgjithmonë” shërben si një simbol i fuqishëm i kësaj lidhjeje. Gjatë dekadës së fundit, Moska është përpjekur strategjikisht të “ngritë statusin e Ortodoksisë” në rajon, duke forcuar lidhjet e saj me kishat ortodokse lokale.
Si raportuan mediat për raportin e PE-së dhe përmendjen e “Botës serbe”
Raporti i Parlamentit Evropian, në të cilin Maqedonia vendoset në të ashtuquajturën “botë serbe”, hapi një debat publik, i cili u përforcua me kontribut të medias.
Debati mori hov pas deklaratës së ish-presidentit të vendit, Stevo Pendarovski, se kjo përbërje e pushtetit po jep shenja të një “Bote serbe”.
“Struktura që erdhi në pushtet në vitin 2017, e kryesuar nga Zaev, me të gjitha të metat që mund t’ia atribuoni atij njeriu, ka bërë hapa të mëdhenj në fushën e marrëdhënieve ndëretnike, ndërsa tani kjo strukturë politike po jep shenja të dukshme se e ashtuquajtura “Botë serbe” ose më gjerësisht “Botë ruse”, unë do ta quaja edhe në nivel rajonal “Botë hungareze”, nuk është aspak e huaj për ta. “Nuk mund të pretendoni se jeni për vlera të vërteta evropiane dhe doni ta poziciononi Maqedoninë në BE, ku vlerat njihen, dhe megjithatë të flisni për marrëdhënie të veçanta ekonomike dhe partneritet me Viktor Orban-in, i cili është gjithçka përveçse evropian”, tha Pendarovski në një intervistë për Lajm TV[ix].
«Ne jemi një botë maqedonase», u përgjigj Ministri i Jashtëm maqedonas Timço Mucunski[x]. Sipas tij, Qeveria po punon për të zgjeruar interesat e politikës së jashtme maqedonase. Ai u shpreh vendosmërisht se nuk duhet të ketë dilema në lidhje me drejtimet strategjike të politikës së jashtme maqedonase.
Mucunski tha se kritikat vijnë nga disa ish-zyrtarë të qeverisë së mëparshme, për të cilët tha se kanë pasur një numër rekord takimesh me kolegët e tyre serbë gjatë mandateve të tyre. Si shembull, ai përmendi ish-Presidentin Stevo Pendarovski, i cili tha se ka pasur nëntë takime me Presidentin serb Aleksandar Vuçiç gjatë mandatit të tij pesëvjeçar.
“Ish-kryeministrat e LSDM-së kanë pasur mbi 25 takime dypalëshe në një periudhë prej shtatë vitesh me kolegët e tyre serbë. Dëgjojmë se ish-Ministri i Jashtëm Bujar Osmani është gjithashtu aktiv në këtë temë, duke zhvilluar 11 takime dypalëshe me kolegët e tij serbë në katër vjet. Unë nuk e vlerësoj nëse kjo është mirë apo keq si Ministër i Jashtëm, mirëpo ne duhet të bashkëpunojmë me të gjithë. Nuk mund të kritikosh angazhimin me asnjë nga fqinjët tanë, ndërkohë që ke një numër historik takimesh me ata përfaqësues”, tha Mucunski.
Përndryshe, debati rreth “përzierjeve” të Serbisë në Maqedoni është pothuajse vazhdimisht i pranishëm në bllokun e partive politike shqiptare. Në bllokun politik shqiptar, “Bota serbe” dhe ndikimi shpesh përzihen dhe identifikohen me “Botën ruse”.
Raporti i PE-së ishte i mirëpritur për BDI-në opozitare, e cila reagoi duke thënë se ekziston një “botë serbe” në qeveri që promovon narrativat ruse, duke aluduar te zëvendëskryeministri dhe Ministri i marrëdhënieve ndërmjet komuniteteve Ivan Stoillkoviq, i cili është i vetmi përfaqësues i qeverisë që merr pjesë në ngjarjet e organizuara nga Ambasada e Moskës në Shkup.
Në një deklaratë tjetër, BDI shprehu shqetësim serioz për drejtimin në të cilin po shkojnë politikat e jashtme dhe të brendshme të vendit: “Në një kohë kur Maqedonia e Veriut ka nevojë për një orientim të qartë drejt Bashkimit Evropian dhe koordinim të aktiviteteve brenda NATO-s, në vend të forcimit të lidhjeve me partnerët tanë strategjikë, po promovohet retorika dhe praktika që ngjallin nostalgji për projekte të rrezikshme si ‘bota serbe’, me tendenca të hapura pro-ruse dhe pro-hungareze”, thuhej në qëndrimet e BDI-së që u botuan në mediat në gjuhën shqipe.
“Ndërkohë që flitet për “marrëdhënie të veçanta ekonomike” me Hungarinë dhe për ndërtimin e një “regjioni të përbashkët” me Serbinë, qëllimisht heshtet për Korridorin 8, një projekt strategjik që e lidh Maqedoninë me Shqipërinë dhe Bullgarinë, dy shtete anëtare të NATO-s dhe të BE-së. Në të njëjtën kohë, prioritet i jepet Korridorit 10, që e shtyn vendin drejt një boshti të padeklaruar lindor, i huaj për vlerat evropiane dhe për interesat afatgjata të qytetarëve tanë”, raportuan mediat.
Sipas BDI-së, VLEN-i qeveritar premtoi në programin zgjedhor të vitit 2024 se do të krijonte një bankë shqiptare me kapital dominues shqiptar, si garanci për fuqizimin ekonomik të shqiptarëve dhe zhvillimin e balancuar rajonal. Kjo parti ka mbushur mediat me deklarata dhe paraqitje publike nga përfaqësuesit e saj të lartë, të cilët e vlerësojnë VLEN-i si një shërbëtor të VMRO-së, e cila hapi dyert për depërtimin e “Botës serbe” në sektorin bankar të Maqedonisë së Veriut përmes “Alta Bankës”, thotë BDI në një kumtesë, të cilën MIA e publikoi të plotë dhe u transmetua nga një numër i madh mediash.
Në përgjigje të këtyre sulmeve, koalicioni i partive shqiptare në pushtet VLEN kritikoi Bujar Osmanin, i cili vetëm në katër vjet si ministër “vrapoi në takime në Beograd 11 herë, e asnjëherë në Prishtinë”.
“Ai u takua me autoritetet serbe më shpesh sesa me autoritetet e Kosovës. Ai gjithashtu priti ministrin rus Sergej Llavrov në Shkup dhe ishte një “koreografi” e rregullt në shëtitjet dhe darkat me Aleksandar Vuçiç. Ai u ofroi shqiptarëve vetëm selfie-diplomaci, ngeci integrimin evropian dhe marketingun për veten e tij”, u përgjigjën nga VLEN[xi].
Për mediat në gjuhën maqedonase, tema dominuese ishte “Kush e futi Maqedoninë në “Botën serbe” në raportin e PE-së?”, siç ilustrohet nga ky titull në portalin përkatës “Nezavisen.mk”[xii].
Në analizën e shkurtër gazetareske të “Nezavisen.mk”, ofensiva bullgare në PE kundër Maqedonisë, megjithatë, nuk kufizohet vetëm në gjuhën dhe identitetin, por duke gjykuar nga amendamentet, përmes çështjeve të tjera ata duan të ulin besueshmërinë e vendit tonë dhe të dobësojnë pozicionin tonë politik.
“‘Bota serbe’ është fronti i ri me të cilin Andrej Kovaçev po e shtyn vendin tonë në një konstelacion politik, i cili aktualisht vlerësohet si autoritar në Bruksel, dhe veçanërisht që nga dje kur policia serbe iu përgjigj me arrestime protestës studentore. Praktikisht, pas retorikës së kudondodhur për ndikimin e dëmshëm serb në Maqedoni në raport qëndron interesi bullgar, rreth të cilit u mblodhën edhe eurodeputetët e HDZ-së në PE. Midis tyre është ish-Ministri i Punëve të Jashtme në qeverinë kroate, Davor Ivo Shtier”, përfundon Nezavisen.mk.
Po edhe sipas mediave të tjera maqedonase, Andrej Kovaçev nga GERB dhe eurodeputetët kroatë nga HDZ mbështetën vlerësimin e Maqedonisë si pjesë e “Botës serbe”[xiii].
“Bota serbe” trazon skenën politike
Pavarësisht se sa u përpoq të injoronte çështjen e ndikimit të “Botës serbe” në Maqedoni, Qeveria, ose më saktë disa nga përfaqësuesit e saj, nuk mund ta shmangnin temën.
Opozita kërkoi një përgjigje se cilët përfaqësues të Qeverisë po e mbështesnin këtë projekt, gjë që u pasua me akuza nga pushteti, të përkthyera në shifra, për takimet që zyrtarët e LSDM-së dhe BDI-së kanë pasur me kolegët nga Serbia në periudhën e kaluar, ndërsa ishin në pushtet.
Shefi i diplomacisë maqedonase, Timço Mucunski, në përgjigje të pyetjes së një gazetari në lidhje me vërejtjet se Qeveria po ndjek një politikë të jashtme që po e shtyn vendin drejt “botës serbe”, tha: “Ne jemi një botë maqedonase”[xiv]. Ai është u shpreh i vendosur se nuk duhet të ketë hamendje rreth drejtimeve strategjike të politikës së jashtme maqedonase.
Një sqarim pak më të gjerë mbi këtë temë dha zëvendësi i tij në ministri, Zoran Dimitrovski.
Në një intervistë me “Vetëm pyet”(Samo prashaj), Dimitrovski tha: Nuk shoh ndonjë kërcënim nga Beogradi – Maqedonia ka prioritetet dhe interesat e veta kombëtare[xv].
“Biseduam me Zëvendës-ministrin e Jashtëm Zoran Dimitrovski rreth akuzave në raportin e Thomas Weitz për ekzistencën e njëfarë “bote serbe” në Maqedoni, të cilat kanë ndezur diskutimin brenda vendit. Ai beson se nuk ka asnjë argument serioz për ndikimin e supozuar serb dhe se, përkundrazi, vendi ynë po “eksporton një botë maqedonase”. Maqedonia, thotë ai, “e ka përafruar plotësisht politikën e saj të jashtme me BE-në ndaj Ukrainës, është anëtare e NATO-s dhe nuk devijon nga kursi i integrimit evropian dhe për këtë arsye nuk ka asnjë pikë të përbashkët me politikën e Beogradit”, thuhet në hyrje të kësaj interviste.
Megjithatë, ajo që është interesante te Dimitrovski është shpjegimi se formulimi për një botë serbe dhe për ndonjëfarë ndikimi serb në raportin e PE-së është përfshire me kërkesë të disa eurodeputetëve bullgarë.
“Meqë ra fjala, autori i idesë se ka ndikim serb në Maqedoni dhe se ne jemi pjesë ose duhet të jemi pjesë e një bote serbe është, thënë me kusht, elita politike supremaciste bullgare e cila po përpiqet të imponojë tezën se në Maqedoni çdo gjë që nuk është bullgare është serbe. Dhe kjo ka qenë një ide që nga koha e Bullgarisë së San Stefanit. Në thelb, elita shkencore dhe politike bullgare nuk mund të pranojë asnjë botë maqedonase dhe asnjë maqedonizëm. Atje, ata po punojnë intensivisht për një botë bullgare – Sofja zyrtare, siç e dini, po përpiqet të gjejë dhe rekrutojë një pakicë etnike bullgare në Shqipëri, në Kosovë. Kjo është një botë autentike bullgare siç duan ta bëjnë. Meqenëse Maqedonia devijon nga ajo matricë e tyre, i atribuohet Beogradit se gjoja jemi pjesë e botës serbe dhe mbetemi të bllokuar në atë matricë serbe”, shpjegon Dimitrovski.
Në përfundim të kësaj analize, le të mos harrojmë kontekstin e paragrafit të shtatë të Raportit të PE-së, i cili përmend ndikimin e huaj, në kapitullin “Sundimi i ligjit”.
Ky paragraf thotë:
“PE është thellësisht i shqetësuar që Maqedonia e Veriut dhe vendet e tjera që po hyjnë në BE në Ballkanin Perëndimor janë veçanërisht të goditura rëndë nga ndërhyrjet e huaja dhe fushatat e dezinformimit, duke përfshirë kërcënimet hibride, korrupsionin strategjik, flukset financiare jotransparente dhe praktikat detyruese të investimeve, veçanërisht me origjinë nga Rusia dhe Kina; PE është i alarmuar nga rolet e qeverive hungareze dhe serbe në avancimin e objektivave gjeopolitike të Kinës dhe Rusisë; Në këtë kontekst, ajo vëren rrezikun e varësisë nga Kina të shkaktuar nga marrëveshjet asimetrike për kredi, si dhe kredia e fundit nga banka hungareze Eximbank, e cila duket se është marrë nga Kina.”
Shpërqendrimi dhe zhurma e arritën qëllimin e tyre
Si përfundim nga kjo analizë, mund të thuhet se thelbi i Raportit të PE-së u “humb” në zhurmën e krijuar nga vala e narrativave anti-perëndimore që u shkaktua nga pyetja nëse identiteti maqedonas dhe gjuha maqedonase do të ishin apo jo pjesë e raportit.
Askush nuk i veçoi dhe afirmoi mesazhet e mira për Maqedoninë e Veriut në raport, të mbledhura në këtë paragraf:
“Parlamenti Evropian mirëpret angazhimin e vazhdueshëm të Maqedonisë së Veriut ndaj sigurisë euroatlantike; vlerëson rolin aktiv të Maqedonisë së Veriut në OSBE, në veçanti kryesimin e saj të OSBE-së në vitin 2023 në një mjedis kompleks gjeopolitik dhe kontributin e saj të rëndësishëm në misionet e menaxhimit të krizave dhe operacionet ushtarake të BE-së; vlerëson përafrimin e vendit me politikën e jashtme, të sigurisë dhe të mbrojtjes të BE-së, duke përfshirë përgjigjen e saj të qartë ndaj luftës agresive të Rusisë në Ukrainë duke u përafruar me masat restriktive të BE-së kundër Rusisë dhe Bjellorusisë dhe duke i ofruar mbështetje Ukrainës; mirëpret nënshkrimin e një partneriteti sigurie dhe mbrojtjeje me BE-në në vitin 2024.”
Në vend që të shënoheshin këto pika, ato u turbulluan, u ngatërruan, u mbytën nga zhurma e çështjeve të identitetit. Me këtë, vendet e treta arritën qëllimin e tyre të manipulimit të informacionit dhe obstruksionit. Sidomos obstruksionit, sepse në vend që të flitej për vlerat e vërejtura në pasusin afirmativ, publiku u përmbyt me narrativa që synojnë të vënë në pikëpyetje, të çorientojnë dhe të ngjallin dyshime tek qytetarët për rrugën që po ndjek Maqedonia e Veriut. Nëse është kështu, duket se e kanë fituar betejën, por “lufta” nuk ka mbaruar.
Raporti i PE-së në botën e medias
Nuk do të jetë befasi nëse në këtë kapitull konkludojmë se shqyrtimi i raportimeve të medias mbi Raportin e Parlamentit Evropian për Maqedoninë konfirmoi edhe një herë disa nga dobësitë kronike të industrisë së gazetarisë në vend.
Sa i përket pavarësisë dhe paanshmërisë, ndarja e thellë e shoqërisë maqedonase reflektohet edhe në këtë situatë. Shumica e medias mbeti në sferën e ndikimeve politike të diktuara nga agjendat partiake, të cilat këtë herë janë shumëfishuar shkaku i zgjedhjeve lokale që po afrohen, të cilat i dhanë një trampolinë temës së “Botës serbe”, veçanërisht te mediat në gjuhën shqipe.
Ajo që mbeti si përvojë në këtë rast, me disa përjashtime, është se një pjesë serioze e medias nuk i rezistoi qasjes së “lajmeve të njëhershme” ose “megafonit”, kështu që nuk pamë analiza më të thella të temës, të cilat thirren në raporte të mëparshme ose në kontekst më të gjerë.
(Autori është gazetar dhe redaktor me përvojë shumëvjeçare në media)
