Prof. Metin Izeti
Në mes të errësirës së parakohshme, kur hëna e Ramazanit ngrihet si një vulë e shenjtë mbi qiellin shqiptar, agjërimi bëhet gjuhë e padukshme, një dialog midis tokës dhe te pakuptuarit. Kjo nuk është thjesht abstenim nga ushqimi; është një kërcim i kohës në kufirin e dukshmërisë, ku trupi kthehet në tempull dhe shpirti në pelegrin.
Heshja: Kthimi i Kozmosit në Fshat
Në çastet para te agimit, fshati ngrihet me shushurimën e këpucëve në shtigjet e gurta. Shtëpitë fryhen me aromën e “piteve me spinaq”dhe “ballokumeve” të ëmbëlsuara me kujtesën e gjeneratave. Çdo kokërr susami, çdo fletë e brumit të hapur, është një kodi i lashtë: ushqimi përgatitet jo vetëm për të ngopur, por për të kujtuar. Në këto caste, gjumi është një luks i harruar; zërat e fshehta të lutjeve të sahurit përzihen me këngën e zogjve, duke thurur një ritëm mistik midis tokës dhe qiellit.
Dita e bekuar: Heshtja që Flet
Kur dielli ngrihet, agjërimi shndërrohet në një lloj lirije. Të uriturit nuk është dobësi, por forcë e fshehur—një mënyrë për të prekur botën me gishtat e shpirtit. Nëpër rrugët e fshatrave të vjetra, nuk dëgjohet asgjë veç shushurimës së rrjedhave të vogla dhe fëshfërijës së fletëve. Edhe puna në ara pushon në mesditë; çdo goditje e shatit, çdo dhenie e koses, është një lutje e heshtur. Në këtë vakum të shenjtë, njeriu bisedon me vetveten e tij, duke kërkuar falje në gjuhën e heshtur të erërave.
Iftari: Festa e Padukshme
Kur dielli perëndon, zinxhiri i kohës kthehet prapa. Familjet mblidhen rreth sofrës së hijshme, ku “buka e misrit”, “gjizë”, dhe “ aty ketu hurmat bëhen simbole të një shkëmbimi midis profanit dhe të shenjtës. Para se të prekë ushqimin, shqiptari ndan bukën me fqinjët, duke përsëritur një rit të vjetër: “Kush ka më shumë, i jep atij që ka më pak”. Në këtë çast, koha ndalon; një pikë uji e përzier me kripë—shenja e parë e iftarit—shkrihet në buzë, duke kujtuar se jeta është një lëng i shenjtë.
Namazi i Teravihut: Vallëzimi i Kujtesës
Pas darkës, xhamitë plotësohen me hije lëvizëse. Dritat e qirinjve lëkunden në ritmin e “teravihut”, lutjeve që rrjedhin si një lumë i errët. Këtu, besimtaret mbajnë “tespihe” në duar, duke përsëritur emrat e bukur të Perëndisë, ndërsa fëmijët, me sy të mbyllur, përpiqen të numërojnë yjet nëpër dritaret e hapura. Këto janë momentet kur koha humbet peshën e vet; një orë lutjeje ndjen si një frymëzim, një mijë vjet si një çast.
Lajmi i Fundit: Hëna që Çlirohet
Në dhjetë ditët e fundit të Ramazanit, ajri bëhet i trashë me presionin e së pakuptuares. Gratë e fshatrave thurin “çarçafët e bardhë” për xhaminë, ndërsa burrat ndërtojnë “fenerët prej letre” që ndizen me flakën e besimit. Në Naten e Kadrit, kur qielli zbret në tokë, shqiptari rri zgjuar deri në agim, duke kërkuar një shenjë. Çdo fjalë e lutjes është një farë e mbjellë në tokën e shpirtit, duke pritur për shiun e mëshirës.
Bajrami: Kthimi në imanence
Kur hëna e re shpall fundin e agjërimit, shqiptari vishet me të bardha, si një i ri i lindur. “Bakllava”dhe “qumështorja”bëhen gjuhët e një falenderimi që nuk ka nevojë për fjalë. Fshati kthehet në një përrallë të gjallë: fëmijët puthin duart e pleqve, të uriturit ngopen, dhe armiqtë harrojnë armiqesine. Bajrami nuk është fund, por një fillim—një kujtesë se agjërimi nuk ishte uri, por një kredhje për t’u kthyer në vetveten e vërtetë.
Në këtë traditë, Ramazani nuk është thjesht një muaj; është një pasqyrë e përhershme. Për shqiptarin, agjërimi është mënyra se si toka flet me qiellin, duke përdorur gjuhën e heshtjes, të ndarjes dhe të ribashkimit. Dhe ndërsa hëna zvogëlohet, mbetet një gjë e sigurt: çdo vuajtje është një këngë e padëgjuar, çdo agim—një premtim për një tjetër lindje.
