Memedali Jusufi
“Bota jonë është një perde teatri, pas së cilës fshihen mistere të mëdha”. Rilke
Konferenca Ndërkombëtare e Tendencave në Nanoteknologji vijon me sukses veprimtarinë
Shkenca dhe dobia e saj për jetën janë kthyer në qendër të vëmendjes këto ditë takimesh, seminaresh e konferencash të mbajtura në Tiranë në kuadër të TNT2021
Nanoteknologjia bëhet objekt diskutimi përmes dialogut të ekspertëve për aspekte të ndryshme etike dhe shoqërore; çështjet e nanoteknologjisë së aplikuar për shëndetin, sigurinë dhe (ushqimi, bujqësia) dhe industri të tjera.
Janë zhvilluar dhjetëra takime me ekspertë dhe specialistë në fushën e ndërtimit dhe rrjetëzimit të projekteve të nanoteknologjisë në zonat me interes të veçantë për shëndetin, mjedisin, energjinë.
POr a ka mundesi qe pikerishte me Nano-Teknologjine te fshihet nje nga konspiracionet me te medha qe njohim. Mbase gazetreve u takon qe te meren me konspiracione sic ndodhe ne cdo cep te botes.
Kush është babai i kësaj intelegjence artificiale do thuash ti.Vizionaret që themeluan grupin në Kaliforni ishin Maks Mor dhe Rom Morrou, në vitin 1988. .Më 1991 Mor shkroi thelbin e lëvizjes në një material që e titulloi “optimizmi dinamik”:Psikologjia epistemologjike për perfaqsuesit e Nano-teknologjise . “Optimistët do të pyesin dhe do të provojnë ato argumenta të cilat duket se mbështeten në një bazë bindëse”.Kur Nano- teknologjistet vendosi të mbajë një fjalim para antarve të fondacionit Alkor TË Zgjatjes së Jetës në
Kalifornin e Veriut, ai mendoj ta quante fjalen e tij me titullin “VETËSHNDRIMI DHE PAVDEKSIA”, por më vonë e ndëroi këtë me fjalë të fundit me “jetgjatësia e tejskashme”.
Pamvarsishtë kti ndryshimi thelbi i fjalimit mbeti i pa prekur. Nano-teknologjistet dhe antaret e grupit Alkor janë duke kapërcyer kufijtë njerzor.Ata flasin se po bëhen “nder-human” dhe më pas do të arrijnë stadin tjeter, “pas-humanë”. “Ashtu si humanizmi , edhe nderhumanizmi e vlerson arsyen dhe nuk ka arsye për të besuar se ka gjëra që nuk mundë të njihen, se ka forca mbinatyrore që kontrillojnë fatin tonë, por ai na shtynë të kapercejmë stadin tonë thjeshtë njerzor të evolucionit.Takimin e pare Nanoistet e mbajtën më 1996 nën emrin Ekstro 1. Ata shpërndanë materiale shkencore, i dhanë një cmim një korporate që kishte ndihmuar në veprimtarinë e tyre, ishte pikërishtë korporata Xerox. Ekstro 2 u mbajtë në qershor të 1997 ku folësi kryesor ishte një nder themeluesit e inteligjencës
artificiale Marvin Minski. Edhe Univerziteti i Stanfordit, injohur si specialistë për nanoteknologjinë, u interesua për lëvizjen.Po ashtu edhe Bart Kosko, i njohur si guruja i logjikës dhe që e manë me krenari kartën e antarsimit në grupin Ekstropianë.Minski, icili është edhe ky një Ekstropian, e sheh grupin si një mjet të mirë për të shqyrtuar ide “të largëta” apo koncepte ekstreme që as shkenca nukë i ka marë ende në konsideratë. Ekstropianët, thotë Minski, janë një grup njerzish të ndritshëm me ide interesante, dhe mua më pëlqen të flas për disa prej tyre.Ndikimi i Ekstropianëve po rritet por askush nuk munt
të japë ide më të qartë për filozofinë e tyre sa Maks Mor, drita drejtuese e lëvizjes. I lindur me emrin original Maks O’Konor në Angli në vitin 1964, ai u rritë në vendlindje dhe që i ri ishte teper intuziast per teknologjinë. Kur ishte fëmijë ai jetonte me legjenden e anijes hapsinore Apollo dhe uljes së njeriut në Hënë. Ashtu si fëmijë të tjerë dhjetëvjecarë, ai zhvilloi një fantazi që i kalonte kufijtë njerzore, interesohej për heronjtë e filmave komik dhe vizatimor të cilët ishin të aftë të bënin gjëra që per njeriun normalë ishin të pamundura. Ata ndryshonin gjithnjë por asnjëhere nuk përputhëshin me njerzit e tjerë. Pak a shumë kështu ndjehësha dhe unë. Mendoja ndryshe nga te tjerët, nga njerzit që më rethonin” thotë Maks. Ai pohon se i interesonin edhe gjerat okulte kur ishte i ri, por më pas u bë skeptikë ndaj tyre dhe ariti në përfundim se ato nuk ishin të vërteta.Kështu që ruga e vetme për tu ngjasuar heronjve të fëmijrisë së tij ishte shkenca dhe teknologjia e cila muntë të lejonte kapërcimin e kufive njerzorë. Ai nisi ti bënte vetes pyejtje të tilla: “përse njerzit besojnë se jeta jonë duhet të ketë një kufi? Pse mendojnë se vdekja është e mirë dhe se jetës do ti mungonte dicka nëse nuk do të kishte vdekje?”Kështu që Maksi nisi ti shtynte larg
kufijtë e cdo lloji –fizikë, mendorë, madje dhe politikë. “Kur isha 17 vjec në Angli pyesja veten: përse kemi kaq shumë ligje ? Dhe kush janë këta njerëz që na detyrojnë tu nënshtrohemi ligjeve të tyre ? Imagjinoja sikur i kapërdeja këto pengesa duke
ikur nga planeti, duke i shpëtuar forcës së rëndesës, udhtoja në
hapsirë, kapërceja kufijtë e inteligjencës, kufizimet e përcaktuara nga genet tona, kapërceja kufij politikë dhe ekonomikë” , kujton Mor.Maks Mor ka studiuar filozofi, ekonomi, dhe politikë në kolegjin Shën Ana të Oksfordit. Në faqet e revistës së grupit ai shfaqet si një njeri me shëndet të mirë dhe i sigurtë në vetvete. Motoja e tij është “më largë dhe më lartë” . Edhe logoja e institutit Ekstropian paraqet pak a shumë këtë moto: ajo paraqet pesë shigjeta të përkulura në formën e një spiraleje që rrotullohet sipas drejtimit të akrepave të orës më drejtimin nga jashtë. I përballuar me një mjedis që nuk i pranonte idetë e tij, Maks Mor u largua drejtë Amerikës dhe u vëndos në Kaliforni. Idetë e tij aty u dukën të cuditshme por jo të papranueshme. Ideologjia e tij “Më lartë dhe më larg” duket se gjeti terrenin më të mirë për të celur.Kështu që më vitin 1988 Maks dhe Tom Morou, një avokat kalifornian i cili ka
shpikur fjalën “Ekstropi” mblodhën idetë e tyre dhe interpretime nga disa shkrimtarë e studjues të tjerë dhe krijuan Ekstropinë- revistën e mendimit ndërhumanist.Qellimi i saj nuk
është si ai i librave fantastik apo filmave vizatimorë. Ajo shpreh qartë një gjë: ne po bëhemi krijesa më të fuqishme dhe për tu bindur mjafton ti hedhësh një sy gjith historisë dhe teknologjisë së re që kemi sot dhe që zhvillohet me hapa gjithnjë e më të mëdha. Por kjo fuqi nuk duhet përdorur ndaj qenjeve të tjera por për të kontrolluar më mirë vetën dhe shëndrimin e vetës( pra edhe ktu sadizmi njerzor vjen në shprehje, për të kontrolluar
dicka coftë ajo edhe dic e vogël apo e madhe pak ka rëndësi) Nanoteknologjia, e cila tani zor se muntë të quhet se është më shumë praktike se teorike, nëpërmjet së cilës në të ardhmen do të vendosen mikro robotët brenda trupit të njeriut duke e paralajmëruar për smundjet dhe duke i riparuar difektet, është kupa e shenjtë e Ekstropianëve . Shkenctarë të njohur dhe
prestigjioz thonë se afro një shekulli kjo muntë të fillojë të funksionojë duke sjellë një revolucion të vërtetë në zhvillimin njerzorë. Superindividi vetë thotë se me nanoteknologjinë, gjithcka është e mundur. Ekstropianët mendojnë se do të jetë nanoteknologjia ajo që do të mundsojë nxjerjen e tyre nga rezervuaret e nitrogjenit të lëngshëm dhe kthimin e tyre në tokën e të gjallëve. Nëpërmjetë nanoteknologjisë do të bëhët e mundur rikrijimi i identitetit dhe i personalitetit të një njeriu duke e
shëndruar atë në një “njëri-makinë” edhe kur vetem një pjesë e trupit të tij është ruajtur për tiu nënshtruar kti procesi. Për këtë arsye shumica e Ekstropianëve kanë zgjedhur që të ruajnë kokën në ngrirje, pasi aty gjendet edhe truri. Për më teper është më ekonomike të ruash vetëm koken se gjith trupin. Sic u pëlqen disa Ekstropianëve të thonë duke qeshur: “ngrij kokën që të shpëtosh lëkuren !”Bëhët fjalë gjithnjë për ngrirje pas vdekjes dhe jo sa je gjallë.Dejv Kriger, një tjeter Ekstropian i famshëm i cili është njëkohësishtë punonjës i një firme informatike dhe këshilltar teknik i fillmit “Star Trek”, thotë se ngrirja në
nitrogjenë është e vetmja mënyrë e sigurtë e ruajtjes së informacionit me qëllim rindertimin tuaj më pas kur teknologjia ta bëj të mundur.Kriger është pergaditur për më të keqen. Në
doren e tij mbanë një varëse ku shkruhet: “të më bëhet ngrirje”.Jo autopsy apo balsamosje!”Kur nano teknika të ketë mbritur, shumë gjëra do të jenë ndryshe. Për shembull, Ekstropuianët thonë se intelegjenca dhe personaliteti i njerzve muntë të shkarkohen në kompjutera duke bërë kështu kopje tona për siguri. Duke patur këto kopje njerzit muntë të udhtojnë në galaksi nëpërmjet “teletransportit”Maks Mor pretendon se atëhere do të gjendet mënyra për të kapërcyer edhe mekanizmat e natyrës, si për shembull dhimbjen apo muntë të modifikohen prirjet e njerzve ndaj dhunës apo agresivitetit.Superindividi dhe
bashkpuntoret e tij parashikojnë madje që edhe qeveritë të mos përbëhen nga njerëz por nga kompjutera super inteligjentë.Ekstropianëve nuk u pëlqejnë ligjet ambientaliste
dhe as taksat e vendosura nga qeveritë e sotme.Entuziazmi futuristik i Ekstropianëve u ngjan disi atyre të iluministëve apo të aktivistëve të revolucionit industrial.Në atë kohë u zhvilluan
shumë diskutime mbi të mirat e darvinizmit shoqëror. Nëse disa njerëz do të sakrifikohen për të mirën e zhvillimit, kështu qoftë, për të mirën e individit të shëndetshëm dhe, nëpërmjet tij, një shoqërie të tillë.Besime të tilla mbi të mirat që sjell teknika ishin
të shumta deri në shekullin e XX. Tani, me përparimin e bioteknologjisë dhe kompjuterave, këto shpresa janë ringjallur.Ekstropianët thonë nëse ne nuk i besojmë shkencës
dhe teknologjisë, athere kujtë mund ti besohet? Ekstropianët, shumica e të cileve janë inxhinierë, shkenctarë, informaticientë dhe të lidhura në shumë mënyra me teknologjinë, besojnë fuqishëm te zgjidhjet shkencore duke thënë se c’do problem e ka një zgjidhje racionale matematike. “Ka një strukturë të bazuar matematike në gjithsi” thotë Superindividi. Kritikët muntë ta quajnë këtë besim te materiali si të vërtetë, atë me “V” të
madhe. Kriger thotë se programuesit e kompjuterave dhe inxhinierët në përgjithsi kanë një ndjenjë pushteti që shumica nuk e kanë, sepse ata marin një gjë të pa jetë dhe e bëjnë të
punoj. Ata shohin në cdo gjë një system, pranojnë që ky system ka të meta dhe punojnë që ta përmisojnë atë. Ata gjenerojnë ide (duke menduar se një ditë do të rigjenerojnë edhe qelizat e njeriut dhe kshtu njeriu muntë të bëhet i pavdekshëm) për perspektivën apo për aplikimin e një sistemi të caktuar mbi një tjetër.Meqë qeverisjet në tokë nuk muntë të sigurojnë këtë në tokë, Ekstropianët, parashikojnë në të ardhmën dërgimin në
hapsirë të një grupi trans-humanautësh, të cilët do të ndërtojnë një koloni diku. Por me që kjo mbetët për një të ardhme të largët, disa Ekstropianë hodhën një ide më “toksore”
Ata propozuan të ndërtojnë një shoqëri të quajtur “Oqeania e lirë” që dotë jetë një varg mjetësh lundruese të lidhura bashkë si një ishullë i madh lundrues nëpër detra.Sic e shpjegojnë ata, duke thënë: “Ne duhet të emigrojmë drejtë mundsive të reja dhe largë
reziqeve, njësoj sikur të jemi ciganët e detit të hapur”.Në vendë të kësaj, Superindividi propozon një botë të re virtuale, në hapsiren kibernitike, si një largim më realistë nga burokracia mbërzitëse e “njeriut”. Në këtë botë ne mundë të kemi gjërat tona, si përshembull kartmonedhat dixhitale, të cilat qeveria nuk muntë ti mbledh apo të na taksoj” profetizon ai. Kështu që kur shpirtërat të jenë shkarkuar në hapsirën kibernitike, qeveria do të lodhet shumë duke kërkuar aty kiber-ciganët. Por mosë vallë atëher një mendimtar i lirë i shëndruar në një kod binary kompjuterik pas-human dhe në një të pavdekshëm virtual, do të
tiranizohet nga memorja e kompjuterit? Deri atëherë ligjvënsit do të nxjerin ndonjë ligj për të taksuar kompjuterat sipas madhësisë së kujtesës së tyre.
