Për më shumë se 15 vjet, Meksika ka qenë në luftë, një luftë që nuk bëhet kundër një shteti tjetër ose një kryengritje që përpiqet të rrëzojë qeverinë, as nuk bëhet kundër një armiku të vetëm.
Në vend të kësaj, qeveria po bën betejë me kartelet, bandat e fuqishme që janë pozicionuar në qendër të tregtisë globale të drogës dhe kanë helmuar shoqërinë meksikane për dekada të tëra, raportojnë mediat britanike.
Në të njëjtën kohë, këto kartele të ndryshme janë në luftë me njëri-tjetrin, duke konkurruar për kontrollin e një industrie të paligjshme që kap vlerën e miliarda eurove. Është kjo industri që lidh tmerrin e përditshëm të një trupi që kthehet në anë të një rruge të vetmuar në Meksikën rurale me një pako kokainë që shpërndahet fshehurazi mes miqsh nën një tavolinë klubi nate mijëra milje larg.
Sipas gjurmuesit global të konflikteve ACLED, ka pasur 614 vdekje të lidhura me luftërat e drogës në katër javët e para të 2022. Për kontekstin, kjo është më shumë se sa ka vdekur në Luftën Civile Siriane gjatë së njëjtës periudhë.
Vrasja nuk ndalet brenda kufijve të botës së krimit, pasi gazetarë, politikanë dhe civilë të pafajshëm gjenden të gjithë në pikën e sulmeve të kartelit.
Përmes forcës dhe korrupsionit, trafikantët e drogës janë zgjeruar me shpejtësi në sipërmarrje të tjera kriminale si trafikimi i qenieve njerëzore. Ata kanë korruptuar dhe frikësuar zyrtarët dhe shefat e policisë, duke i nënshtruar, kanë zëvendësuar forcat e sigurisë në disa pjesë të vendit dhe kanë marrë nën kontroll tregje fitimprurëse si prodhimi i avokados.
Në fund të vitit 2018, Meksika zgjodhi një udhëheqës të ri duke shpallur fundin e luftës së drogës. Tre vjet më vonë, pakkush ende beson se ai e ka bërë realitet këtë deklaratë.
Armiku në brendësi
Aftësia e karteleve të Meksikës për të mbajtur një nivel brutal të dhunës kundër rivalëve, zbatimit të ligjit dhe kujtdo tjetër që pengon rrugën, ka pak krahasime ndërkombëtare.
Megjithatë, Vanda Felbab-Brown, një eksperte në dhunën kriminale ndërkombëtare në Institutin Brookings me bazë në SHBA, e bëri një të tillë.
“Gjatë 15 viteve të fundit, ritmi operacional i këtyre grupeve për sa i përket goditjeve, kundërgoditjeve dhe sulmeve të tjera ka qenë aq i lartë sa talibanët. Ata janë në gjendje të marrin qytete të tëra si një forcë pushtuese e lidhur me një kryengritje, ata vendosin drone për të dëbuar njerëzit nga zonat, ata përdorin forma mjaft mahnitëse të dhunës. Ata nuk kanë të njëjtin lloj organizimi si një grup si talebanët…por sasia e dhunës që ata mund të prodhojnë është e ngjashme”, tha ajo për Metro.co.uk.
Rrëmbimi dhe vrasja është një dukuri e zakonshme, dhe si çdo zonë tjetër lufte, të tilla janë edhe vrasjet masive, atentatet dhe format ekstravagante të luftimeve të organizuara. Shembuj të tillë janë të panumërt. Më poshtë janë vetëm disa.
Në janar 2021, mbetjet e djegura të 19 personave që besohet se ishin emigrantë që përpiqeshin të kalonin kufirin në SHBA përmes territorit të kontrolluar nga bandat u gjetën në automjete që digjeshin.
Videot u shfaqën në fillim të këtij viti, teksa pretendohej të tregonin eksplozivë të hedhur nga një dron në një kamp të një grupi rival, një taktikë e re dhe e zhvilluar nga kartelet.
Vetëm këtë javë, janë shfaqur prova të bandave që përdorin mjete shpërthyese kundër ushtrisë, të ngjashme me ato të përdorura në Irak dhe Afganistan kundër forcave pushtuese.
Në shtetin Michoacán, një nga vatrat e narko luftës, një luftë e vazhdueshme e përgjakshme midis një grupi vendas dhe kartelit të fuqishëm Jalisco ka parë llogore, snajperë dhe makina të blinduara të bëra vetë.
Dhjetra politikanë dhe kandidatë janë vrarë, veçanërisht gjatë kohës së zgjedhjeve, dhe në qershor të vitit 2020, shefi i policisë së Meksikës shmangu atentatin ndaj tij në një pritë të nisur në një nga rrugët më luksoze të kryeqytetit, në pamje të plotë të ambasadave ndërkombëtare.
Meksika është e detyruar të jetojë me këtë mjerim dhe, sipas fjalëve të Felbab-Brown-it, “qeveria është e gatshme të thithë dhe të durojë një nivel të jashtëzakonshëm dhune”.
Vlerësimet ndryshojnë shumë për sa i përket numrit të të vdekurve në dhunën e lidhur me drogën që nga fillimi zyrtarisht i luftës, por mendohet se janë të paktën 150,000.
Kjo shifër nuk përfshin 73,000 personat të zhdukur zyrtarisht ose që nga mesi i vitit 2020.
Varret masive të mbushura me eshtrat pa emër të viktimave të luftës zbulohen me rregullsi të zymtë dhe Meksika është bërë një tokë ku trupat dhe kockat duket se rriten nga toka.
Historik i shkurtër e luftës së drogës meksikane
Kufiri prej 3.2 000 kilometrash, që ndan Meksikën dhe SHBA-në është njëkohësisht kufiri më i madh dhe mundësia më e madhe në tregtinë globale të drogës.
Trafikantët e hershëm që dinin të transportonin mallra përmes kësaj linje në hartë u bënë një pjesë thelbësore e rrjetit të transportit të drogës nga Amerika e Jugut në tregun e tyre primar.
Për 70 vjet, politika meksikane u dominua nga PRI-ja, i cili përdori korrupsionin, shtypjen dhe manipulimin e votave për të mbajtur pushtetin deri në vitin 2000.
Udhëheqësit e PRI-së bënë një sy qorr, zyrtarët u blenë dhe bandat e Meksikës, të bashkuar nën Kartelin Guadalajara, u bënë një ingranazh kyç në makinën globale të drogës.
Lufta e drogës në Meksikë filloi si një luftë civile brenda karteleve, e shkaktuar nga arrestimi në vitin 1989 i ‘kumbarit, Miguel Ángel Félix Gallardo, për torturimin dhe vrasjen e një agjenti amerikan.
Ndërsa kontrolli i PRI-së mbi pushtetin filloi të pakësohej, rrjetet e korruptuara që mbanin tregun e zi nën sipërfaqe filluan të shpërbëheshin, duke nxitur më tej dhunën midis grupeve që kërkonin pozicion në këtë peizazh të ri.
Paqja e sikletshme midis shtetit dhe karteleve mori fund njëherë e mirë me shembjen e sistemit njëpartiak që dominoi politikën e kombit deri në fund të shekullit.
Felbab-Brown tha se ky ndryshim në ekuilibrin e pushtetit kontribuoi në çrregullim, duke shtuar se “Kjo do të thoshte se çdo herë që kishte një ndryshim në qeveri, do të kishte një ndryshim në rrjetet e korrupsionit kriminal që dikur ishin shumë të qëndrueshme, por tani ndryshojnë me çdo zgjedhje”.
Ndërsa politika e Meksikës ndryshoi, kartelet po ndaheshin. Luftërat në terren u rritën vazhdimisht në fillim të viteve 2000, pavarësisht nga disa veprime modeste të qeverisë kundër trafikantëve dikur të paprekshëm.
Më pas, në vitin 2006 u shpall lufta. Presidenti i sapozgjedhur dërgoi mijëra trupa në shtetin e Michoacán për të dëbuar trafikantët, një operacion në të cilin humbën jetën qindra persona.
Që atëherë, SHBA-ja ka shpenzuar 3.3 miliardë dollarë për të mbështetur fqinjët e tyre si pjesë e Luftës globale kundër Drogës dhe dhjetëra mijëra trupa kanë marshuar kundër karteleve.
Midis vitit 2006 dhe 2012, presidenti Felipe Calderón i goditi drejtuesit e grupit me sukses të jashtëzakonshëm. Nga 37 krerët kryesorë në tregtinë meksikane të drogës, 25 u kapën ose u vranë gjatë asaj periudhe.
Kritikët, përfshirë presidentin aktual, thonë se kjo strategji e “prerjes së kokës së gjarprit” vetëm sa ka nxitur luftën ndërmjet bandave, pasi njerëz të pafajshëm janë shpartalluar në zjarrin e kryqëzuar të betejave për pushtet që rezultuan.
Lufta vazhdoi përmes një tjetër ndryshimi të udhëheqjes deri në vitin 2018, kur një gjeneral i ri mori drejtimin, këtë herë me një thirrje të re beteje: ‘përqafime, jo plumba’.
AMLO dhe narko-trafikantët
Andrés Manuel López Obrador, i njohur zakonisht me inicialet e tij, erdhi në pushtet pas një valë populizmi ekonomik në vitin 2018, duke premtuar se do t’i jepte fund luftës së drogës.
Për mbështetësit e tij, ai është një reformator karizmatik në kontakt me njerëzit. Për kritikët e tij, ai është përgjigja e Meksikës ndaj Trump-it, një autokrati në lulëzim që u thotë njerëzve atë që duan të dëgjojnë dhe grumbullon pushtet.
“Strategjia e tij për paqen” premtoi amnisti për trafikantët, reformë radikale në polici dhe tërheqje të ushtrisë nga rrugët. Fokusi u zhvendos nga lufta në adresimin e problemeve themelore socio-ekonomike.
Felbab-Brown tha: “AMLO supozon se krimi mund të trajtohet pa forcë vdekjeprurëse ose të dukshme – në vend të kësaj, ai mendon se mund të trajtohet përmes rishpërndarjes sociale dhe krijimit të vendeve të punës”.
Por sapo erdhi në pushtet, strategjia e AMLO-s me sa duket u zhbë.
Ai ka investuar në një proces të shtrenjtë militarizimi, ka nënshkruar rolin e vazhdueshëm të ushtrisë në polici për të ardhmen e parashikueshme dhe reforma është e ngadaltë, të paktën pjesërisht për shkak të pandemisë Covid-19.
Ushtria mbetet në rrugë për të parandaluar dhunën kundër civilëve, por është nën urdhra që të mos përballet me kartelet.
Kritikët e tij e akuzojnë atë për mungesë koherence, të zgjedhur me një premtim për t’i dhënë fund luftës, dhënie fund për të cilën nuk ka një plan.
Si dëshmi e kësaj dobësie, ata tregojnë Betejën e Tetorit 2019 të Culiacán-it, një përpjekje e dështuar për të kapur djalin e Joaquín Guzmán-it, i njohur më mirë si El Chapo.
Nën udhëheqjen e El Chapo-s, Karteli Sinaloa dominoi tregtinë meksikane të drogës, por arrestimi i tij ka krijuar një boshllëk të përgjakshëm.
Një komponent kyç i luftës në vitin 2022 është grindja midis organizatës që ai la pas dhe Kartelit Jalisco, një grup brutal i cili është bërë me shpejtësi një nga më të fuqishmit në Meksikë vitet e fundit dhe është i njohur për shfaqjet e brutalitetit ekstrem si ISIS.
Kur forcat qeveritare u përpoqën të arrestonin djalin e El Chapo-s me urdhër të amerikanëve në vitin 2019, ata hasën në qindra persona të armatosur deri në dhëmbë dhe të organizuar si një njësi ushtarake.
Brenda pak orësh, trafikantët kishin marrë kontrollin e qytetit, kishin marrë pengje civilë, përfshirë anëtarë të familjeve të ushtarëve, teksa tymi u pa që ngrihej mbi horizont.
Forcat e sigurisë së shtetit u rrahën dhe objektivi i tyre u la i lirë. AMLO mbrojti dorëzimin sipas nevojës për të kursyer jetën e të pafajshmëve.
Një vit tjetër në luftë
Përballë kësaj përgjigje konfliktuale, lufta kryesore midis karteleve vijon, dhe konflikte të panumërta lokale zhvillohen në mbarë vendin.
Nuk mund të ketë ‘bisedime paqeje’ me grupet kriminale, kështu që kush mund ta ndalojë vrasjen?
“AMLO ka një preferencë që grupet kriminale ta zgjidhin atë mes tyre, por ata nuk kanë kapacitet për ta bërë këtë. Si treg, është jashtë kontrollit – askush nuk ka aftësinë të imponojë asnjë lloj stabiliteti”, ka thënë Felbab Brown.
Janari nuk ishte aspak muaji më i dhunshëm në histori dhe qeveria madje përshëndeti një rënie të vogël në shkallën e vrasjeve si dëshmi se strategjia e tyre po funksionon.
“Çdo reduktim i dhunës është ajo që unë e quaj si “paqe narko” – është e përkohshme dhe kalimtare, është në vend vetëm për një kohë të kufizuar.
Këto periudha stabiliteti janë në interesin e grupeve kriminale, ato nuk vijnë për shkak të asnjë lloj politike efektive.
Rënia e shkallës së vrasjeve kohët e fundit është e rastësishme. Sa herë që më pak njerëz vdesin është një gjë e mirë – por nuk është e përhershem”, ka deklaruar Felbab-Brown-i.
Mbetet për t’u parë nëse viti 2022 do të jetë ndër më të përgjakshmit që nga fillimi i luftës në vitin 2006, por ka pak arsye për optimizëm.
Bandat mbeten të copëtuara dhe të dëshpëruara për kontroll, ka pak besim ndërkombëtar në strategjinë e AMLO-s dhe reforma efektive e policisë dhe ushtrisë është ende shumë larg.
Felbab-Brown paralajmëroi se viti i ardhshëm mund të jetë i gjatë dhe i vështirë për Meksikën e lodhur nga lufta.
“Unë kam thënë për disa vite që dhuna duhet të bjerë”, tha ajo, “që është jashtëzakonisht e vështirë të mbash këtë nivel. Por trafikantët vazhdojnë ta menaxhojnë atë dhe vazhdojnë të rekrutojnë mjaft ushtarë për t’i përdorur si “mish për top”.
Ata mbajnë ritmin operacional të dhunës – jo vetëm vrasje, por forma të tjera të dhunës që nuk i lënë trupat në rrugë gjithashtu – dhe nuk e shoh se si do të ndryshojë kjo”, ka thënë Felbab-Brown-i.
Ndërkohë, meksikanët do të duhet të shpresojnë dhe të luten që kumari i madh i AMLO-s të shpërblehet.